Tiêu đề 13 - Nguyễn Phương Quỳnh Chi và các tác giả - Hữu hình hoá tư duy "Đột phá của đột phá" trong xây dựng mô hình toà án chuyên biệt tại trung tâm tài chính quốc tế: Kinh nghiệm quốc tế và gợi mở cho Việt Nam.docx ✅

chính khác; đồng thời là nơi tập trung các tổ chức tài chính lớn, có khả năng thu hút dòng vốn quốc tế và thúc đẩy giao dịch tài chính xuyên biên giới 1 . Theo Ngân hàng Thế giới, các IFC đóng vai trò là hệ sinh thái tài chính phát triển, có năng lực thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và kết nối các thị trường tài chính toàn cầu 2 . Ngoài ra, còn có nhiều cách hiểu khác về IFC, theo đó IFC được hiểu là khu vực tập trung các công ty tham gia vào các hoạt động kinh doanh xuyên biên giới. Đây là những nơi đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các giao dịch tài chính quốc tế, như ngân hàng đầu tư, thị trường vốn, và các dịch vụ tài chính khác 3 . Tại Việt Nam, IFC được hiểu là khu vực có ranh giới địa lý xác định do Chính phủ thành lập, tập trung hệ sinh thái đa dạng các dịch vụ tài chính và dịch vụ hỗ trợ, được áp dụng cơ chế, chính sách ưu đãi theo quy định (khoản 1 Điều 3 Nghị quyết 222/2025/QH15). Nhìn chung, dù có nhiều cách hiểu khác nhau nhưng phần lớn các IFC trên thế giới đều có sự tương đồng với nhau về cơ cấu tổ chức, mô hình điển hình thường gồm ba khối chức năng độc lập nhưng liên thông: (i) cơ quan quản lý phát triển trung tâm (authority); (ii) cơ quan quản lý, giám sát tài chính – dịch vụ tài chính (financial services regulator) bảo đảm chuẩn mực an toàn thị trường; và (iii) cơ chế giải quyết tranh chấp độc lập (dispute resolution authority) bao gồm tòa án, trọng tài phục vụ giải quyết tranh chấp 4 . Tại Việt Nam, cơ cấu tổ chức của IFC cũng gồm ba cơ quan trực thuộc bao gồm: Cơ quan điều hành có chức năng quản lý, điều hành trực tiếp mọi hoạt động tại IFC; Cơ quan giám sát có chức năng giám sát, thanh tra, kiểm tra, phòng ngừa và xử lý vi phạm trong hoạt động tài chính tại IFC; và Cơ quan giải quyết tranh chấp tại IFC (gồm Tòa án chuyên biệt và Trung tâm trọng tài quốc tế thuộc IFC) 5 . Do đó, về mặt lý luận, một IFC không thể chỉ dựa vào lợi thế hạ tầng hiện đại, chính sách thuế quan ưu đãi hay cơ chế mở cửa thị trường để vận hành bền vững. Các yếu tố này tuy quan trọng nhưng chỉ tạo ra “lớp vỏ kinh tế”, còn yếu tố quyết định nằm ở việc nhà nước phải kiến tạo một hệ sinh thái pháp lý hiện đại, nơi cơ chế giải quyết tranh chấp đóng vai trò trung tâm. Một thiết chế tài phán đáng tin cậy bảo đảm sự thực thi hợp đồng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các thành viên, đồng thời 1 International Monetary Fund, International financial integration in the aftermath of the global financial crisis, IMF Working Paper No. 17/115, 2017, https://www.imf.org//media/Files/Publications/WP/2017/wp17115.ashx, truy cập ngày 15/8/2024. 2 World Bank, Global financial development report 2013: Rethinking the role of the state in finance. Report No. 11848, 2013. 3 Wójcik, D., Knight, E., & Pažitka, V., “What turns cities into international financial centres? Analysis of cross- border investment banking 2000–2014”, Journal of Economic Geography, số 18/2018, tr.1-33. https://doi.org/10.1093/JEG/LBX008, truy cập ngày 15/8/2025. 4 Koster, H., & Obe, M., The Dubai International Financial Centre (DIFC) Courts: A Specialised Commercial Court in the Middle East, 2018, tr.7-8. https://doi.org/10.2139/ssrn.3237126, truy cập ngày 25/8/2025. 5 Khoản 1 Điều 9 Nghị quyết 222/2025/QH15.
duy trì tính ổn định và an toàn của thị trường tài chính. Vì vậy, có thể khẳng định rằng sự hiện diện của cơ chế giải quyết tranh chấp độc lập, trong đó có tòa án chuyên biệt chính là “đột phá của đột phá” mà Việt Nam đang hướng tới trong cơ cấu tổ chức của IFC. Lý do là bởi trong khi các chính sách ưu đãi về thuế, đất đai, hạ tầng hay cơ chế quản lý hành chính có thể được nhiều quốc gia triển khai tương tự nhau, thì việc thiết lập một cơ chế giải quyết tranh chấp độc lập, vận hành theo chuẩn mực quốc tế lại là bước đi mang tính quyết định, tạo ra lợi thế cạnh tranh đặc thù cho IFC. Khái niệm “tòa án chuyên biệt” (specialized court) là một khái niệm pháp lý độc đáo và lần đầu xuất hiện trong hệ thống tư pháp Việt Nam, cần được phân biệt rõ ràng với các thiết chế tư pháp khác. Về bản chất, đây là một cơ quan xét xử do một quốc gia thành lập nằm trong IFC, nhưng được cấu trúc và vận hành với những đặc điểm quốc tế hóa sâu sắc để chuyên giải quyết các tranh chấp có yếu tố tài chính quốc tế. Trước hết, “tòa án chuyên biệt” (specialized court) là thể hiện tính chất khác biệt so với tòa án thông thường, theo đó “chuyên biệt” hàm nghĩa phạm vi thẩm quyền xét xử được thiết kế hẹp và gắn liền với một lĩnh vực cụ thể, ở đây là các tranh chấp thương mại – tài chính quốc tế tại IFC. Cụm từ này vừa chỉ sự tập trung (focus) vào một lĩnh vực, vừa hàm ý sự chuyên môn hóa (specialization) trong tổ chức và vận hành. Đối với hệ thống tòa án chuyên biệt trong IFC tại các quốc gia trên thế giới, một trong những sự khác biệt cơ bản của những cơ quan giải quyết tranh chấp này chính là mức độ độc lập so với hệ thống pháp luật và tòa án quốc gia. Dựa trên đặc điểm này, có thể phân loại các tòa án trong IFC thành hai loại, cụ thể: Thứ nhất, tòa án độc lập với hệ thống tư pháp quốc gia: Dubai International Financial (DIFC) Courts tại Dubai 6 , Abu Dhabi Global Market (ADGM) Courts tại Abu Dhabi, Astana International Financial Centre (AIFC) Court tại Kazakhstan, Hong Kong Financial Services Hub tại Hồng Kông hay Qatar Financial Centre (QFC) Courts tại Qatar đều hoạt động trên nền tảng thông luật, sử dụng tiếng Anh, có thẩm phán và luật sư quốc tế tham gia, với thủ tục tố tụng linh hoạt. Những mô hình này tạo nên các khu vực pháp lý riêng biệt, trong đó pháp luật quốc gia được loại trừ một phần để áp dụng các chuẩn mực quốc tế. Thứ hai, tòa án chuyên biệt vẫn nằm trong hệ thống tư pháp quốc gia. Trường hợp điển hình là Tòa án Thương mại Quốc tế Singapore (SICC) là một bộ phận thuộc Tòa án Tối cao Singapore 7 , Tòa án Thương mại Quốc tế Trung Quốc (CICC) là một bộ phận thường trực thuộc thuộc Tòa án Nhân dân Tối cao Trung Quốc 8 hoặc Tòa án 6 Như trên. 7 SG Court, “Singapore International Commercial Court”, https://www.judiciary.gov.sg/singapore-international- commercial-court, truy cập ngày 16/8/2025.