Tiêu đề OIla huquqi. Babajanova D. 2024.pdf ✅

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ADLIYA VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT YURIDIK UNIVERSITETI D.I. BABAJANOVA OILA HUQUQI Oʻquv qoʻllanma Toshkent – 2024
UО‘K: 347.6(075.8)(575.1) KBK 67.404ya73 B 18 UО‘K: 347.6(075.8)(575.1) KBK 67.404ya73 ISBN 978-9910-788-38-3 © D.I. Babajanova, 2024-yil. © Toshkent davlat yuridik universiteti, 2024-yil. B 18 Mazkur oʻquv qoʻllanmada oila huquqiga kirish, nikohga oid qoidalar, er-xotin oʻrtasidagi, ota-ona va bolalar oʻrtasidagi munosabatlar, aliment majburiyatlari, ota-ona qaramogʻidan mahrum boʻlgan bolalarni joylashtirishga oid qoidalar xususida soʻz yuritilgan boʻlib, oilaviy-huquqiy munosabatlarni oʻrganishda yordam berishga qaratilgan. Mazkur oʻquv qoʻllanma Toshkent davlat yuridik universiteti rektorining 2024-yil 4-iyuldagi 107-um-sonli buyrug‘iga asosan nashrga tavsiya etilgan (ro‘yxatga olish raqami 107-45). Taqrizchilar: N. Ashurova – IIV akademiyasi Huquqbuzarliklar profilaktikasi va kriminologiyasi kafedrasining dotsenti, yuridik fanlar doktori (DSc); U. Sharaxmetova – Toshkent davlat yuridik universiteti Fuqarolik huquqi kafedrasi professori v.b. D.I., Babajanova Oila huquqi [Matn]: o‘quv qo‘llanma / D.I. Babajanova. – T.: TDYU nashriyoti, 2024. – 116 b.
3 KIRISH Oila huquqi fuqarolik huquqi sohasining katta va yirik instituti sifatida ham, sivil huquqi tarkibidagi alohida va mustaqil huquq sohasi sifatida ham, Oʻzbekiston huquq tizimining alohida sohasi sifatida ham talqin etilishi muayyan asoslar mavjud boʻlgan alohida va maxsus huquq normalari yigʻindisidan tashkil topgan. Oʻzbekistonda oila huquqi Oila kodeksi tizimiga asoslangan. Keyingi yillarda oila huquqini fuqarolik huquqining tarkibiy qismi sifatida talqin etishga oid yondashuvlar Oʻzbekiston huquq ilmida ham kuchayib bormoqda. Shundan kelib chiqib yuridik oliy taʼlim muassasalarida oila huquqini fuqarolik huquqi modulining tarkibiy qismi sifatida oʻqitish qabul qilingan. Fuqarolik huquqi modulidagi oxirgi beshta mavzu oila huquqiga ajratilgan. Bunda oila huquqiga kirish, nikohga oid qoidalar, er-xotin oʻrtasidagi, ota-ona va bolalar oʻrtasidagi munosabatlar, aliment majburiyatlari, ota-ona qaramogʻidan mahrum boʻlgan bolalarni joylashtirishga oid qoidalar fuqarolik huquqi moduli doirasida oʻtiladi. Bunday yondashuv roman-german oilasiga mansub Gʻarb davlatlarning deyarli barchasida kuzatilishiga eʼtibor qaratish oʻrinlidir. Xususan, Fransiya Fuqarolik kodeksida oilaviy munosa- batlarni tartibga solishga oid qoidalar fuqarolik qonunchiligi normalaridan ajratilmagan holda ifoda etilgan. Mazkur oʻquv qoʻllanma oila huquqi moduliga oid manba emas, balki fuqarolik huquqi modulining muayyan mavzularini oʻzida ifoda etgan manba sifati tayyorlangani eʼtiborga olinishi zarur. Qoʻllanmaning asosiy maqsadi talabalarga oilaviy-huquqiy munosabatlarni fuqarolik-huquqiy munosabatlarning tarkibiy qismi sifatida oʻrganishda yordam berish, shuningdek, mavjud amaliy mashgʻulotlarni bajarish uchun zarur boʻladigan normativ-huquqiy hujjatlar va yuridik adabiyotlarni topishda koʻmaklashishdan iborat. Qoʻllanmada amaliy mashgʻulotlarning mavzular boʻyicha aniq rejasi koʻrsatilgan boʻlib, ushbu reja asosida amaliy mashgʻulotlar oʻtkazish maqsadga muvofiqdir.
4 1-§. OILA HUQUQI TUSHUNCHASI, TAMOYILLARI VA TIZIMI Oila ijtimoiy institut sifatida kishilarning birgalikdagi hayotini ifodalovchi tuzilma boʻlib, u avvalo nikoh hamda qon-qarindoshlikka asoslanadi. Bunda kishilar bir-biri bilan er-xotinlik, ota-onalik, aka-ukalik, opa-singillik va shu kabi qarindoshlik aloqalari orqali bogʻlanadi. Mazkur bogʻliqlik esa, oʻz navbatida, huquqiy aloqadorlikni, oila aʼzolarining oʻzaro huquq va majburiyatlarini vujudga keltiradi. Huquqiy nuqtayi nazardan oila kishilarning nikoh va qarindoshlikka asoslangan birgalikdagi turmushlariga oid huquq va majburiyatlarini belgilash hamda ular oʻrtasidagi munosabatlarning huquqiy tartibga solinishini yuzaga keltiruvchi tuzilma sanaladi. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham oila jamiyatning asosiy boʻgʻini sifatida keltirilgan (63-modda). Oila tushunchasi koʻp hollarda hissiy nuqtayi nazardan anglanadi. Qonunchilik, bir tomondan, oila tushunchasini toʻliq ifoda etmagan holda, ikkinchi tomondan, oilaviy munosabatlarga aloqador boʻlgan ijtimoiy aloqalarning alohida sohasini tartibga soladi. Oila huquqi normalari bilan tartibga solinadigan ushbu munosabatlar oilaviy- huquqiy munosabat deb nomlanadi. Ijtimoiy voqelik sifatida oila tabiiy-biologik, ruhiy, maʼnaviy, moddiy aloqalarning murakkab majmuini tashkil etadi. Mazkur aloqalarning barcha elementlari ham huquqiy tartibga solish predmeti tarkibiga kirmaydi. Shu sababli qonunchilik oila tushunchasining aniq taʼrifini ifoda etmagan holda oilaga aloqador boʻlgan barcha masalalarni tartibga solishga harakat qilmaydi va bunda asosan oila aʼzolari (va boshqa baʼzi shaxslar) ning huquq va majburiyatlarini belgilash bilan cheklanadi. Zero, oila masalalarida huquqning koʻlami shu bilan chegaralanadi. Oila huquqi tomonidan tartibga solinadigan munosabatlar nikoh, qarindoshlik, farzandlikka olish, vasiylik va homiylik, bolalarni oilaga tarbiyaga olishdan kelib chiqadi. Oila huquqi predmeti tarkibiga kiradigan munosabatlar subyektlari jismoniy shaxslar boʻlishi bilan ham mazkur munosabatlar xarakterlidir. Shu bilan birga, oila qonunchiligida boshqa shaxslar (masalan, vasiylik va homiylik organlari)ga “qaratilgan” bir qator normalar ham mavjud. Oilaviy munosabatlar uzoq davom etadigan, qoidaga koʻra shaxsiy