Tiêu đề B 241.6_TON KINH TO TIEN CUA NGUOI TAY NGUYEN - NGUYEN HOANG SON.pdf ✅

3 I – MỘT VÀI PHẠM TRÙ: Thờ cúng tổ tiên đối với dân tộc nào cũng có. Ngƣời dân tộc Tây nguyên cũng có phong tục. Nó nằm trong việc cụ thể hóa của nhân sinh quan và vũ trụ quan của ngƣời dân tộc. Nó đƣợc thể hiện ra ngoài một trạng thái tâm lý và tƣ tƣởng chung, nên trong đó không khỏi có những chỗ liên quan tới tín ngƣỡng, tức là đến quan niệm và cách xử trí đối với Đấng họ cho là Thần thiêng. Nếu quan niệm về Đấng Thần thiêng không có gì vƣớng bó, kìm hãm, thì phong tục sẽ không phản chiếu một cái gì có thể ngăn cản con ngƣời ngƣỡng mộ đến Đấng Chí Tôn. Nhƣng nếu quan niệm đó thiển cận, khấp khểnh, thì trong phong tục sẽ có những chỗ chằng chịt, ứ tức, không cho tâm chí con ngƣời hƣớng thƣợng đến Đấng Chí Tôn một cách tự nhiên và tột cùng. Nhƣng phong tục không phải bất di bất dịch. Nó một phần tùy thuộc ở điều kiện địa lý, nhƣng nó còn tùy thuộc nhiều ở hoàn cảnh xã hội, ở trình độ văn hóa. Nói cách khác, phong tục có thể thay đổi tùy sự tiến bộ của mỗi dân tộc đạt đƣợc[ 2 ]. Chúng tôi xin tách bạch ra hai phần “ĐẠO HIẾU” và “TÔN KÍNH TỔ TIÊN”. Nội hàm của hai thuật ngữ trên quyện chặt với nhau, nhƣng cũng có phân cách về một số Ďặc thù và thời gian tính. 1 - ĐẠO HIẾU. “ĐẠO” nói lên con đƣờng đi về một hƣớng cao, thâm sâu hơn, thần linh hơn. Ở đây, ĐẠO kèm theo HIẾU nói lên LÕNG HIẾU THẢO, trách nhiệm luân lý. Lòng tôn kính mến yêu, phụng dƣỡng đối với cha mẹ ông bà và tƣơng thân tƣơng ái đối với anh em trong dòng tộc khi họ còn sinh thời, mà khía cạnh nổi bật hơn là hƣớng đến thế giới tôn giáo, một thế giới bên kia cuộc sống khả giác, chóng qua trần thế. Thái độ, tâm tình, trách nhiệm đó của con cái đối với ông bà cha mẹ tổ tiên và đối với anh chị em khi họ còn sống cũng nhƣ khi đã qua đời. 2 – TÔN KÍNH TỔ TIÊN: “TÔN KÍNH TỔ TIÊN” nói khía cạnh tỏ hiện ĐẠO HIẾU của con cháu đối với Ông bà Tổ Tiên đã qua đời bằng những nghi thức CẦU KINH CÚNG BÁI. Việc “TÔN KÍNH TỔ TIÊN” nói đến những việc làm thảo hiếu đối với cha mẹ, ông bà, tổ tiên đã khuất núi, là một đặc tính gắn liền với bản chất của ngƣời việt nam, và cũng là một điểm luân lý quan trọng trong các tôn giáo ÁĐông cũng nhƣ trong ki-tô giáo. Tuy nhiên, “tôn kính tổ tiên” thƣờng đƣợc hiểu là thái độ phải có đối với cha mẹ hay ông bà tổ tiên ở dƣới đất này. Nhƣng đối với ngƣời công giáo, thái độ và bổn phận của con cháu phải có đối với cha mẹ và ông bà tổ tiên, không dừng ở trần thế mà còn trong đời sau của ngƣời đã khuất. II - NỀN TẢNG CỦA ĐẠO HIẾU. 1- “Đạo hiếu, tôn kính tổ tiên” không dừng lại phong tục thể hiện lòng biết ơn đối với bậc sinh thành không chỉ bằng đáp ứng nhu cầu của các ngài trong đời sống vật chất, theo nghi lễ xã hội mà còn trong mối tƣơng quan với thế giới của những ngƣời quá cố,
4 nhất là với ĐẤNG CỘI NGUỒN của các ngài, đó là ÔNG TRỜI. Chúng tôi trình bày theo đƣờng hƣớng tiệm tiến từ cuộc sống đa dạng của thế giới hiện tại, đến thế giới Thần thiêng, và sau cùng đến ÔNG TRỜI theo phong tục của ngƣời dân tộc Tây nguyên. 2- Nền tảng gia Ďình buôn làng. Ở đây chúng tôi muốn tóm lƣợc ngay một vài Nền Tảng của Đạo Hiếu nơi ngƣời dân tộc Tây Nguyên, đặc biệt tại Giáo phận Kontum gồm nhiều dân tộc ít ngƣời. Chúng tôi chỉ tập trung vào ngƣời Ba-na, Rơngao, Sơ đăng và ngƣời Jrai. + Người dân tộc sống theo tinh thần tập thể. Ngƣời dân tộc có nhiều câu ghi khắc công ơn của cha mẹ: - Ngƣời Ba-na có câu: “Xa Plei wei tơm” (Ăn quả nhớ kẻ trông cây); “Tơ Blơih kơ yǒng phiǒng kơ krong” (Con không cha như nhà không nóc). - Ngƣời Jrai có câu: “Ƀă bem čem rong, Tơnap kơ mă eh uă mơnă dang; Črang apui, pit gui mǒt mlam” (Bố cổng, mẹ nuôi nấng; vất vả ỉa đái như kẻ làm nô lệ; Đốt lửa, ngủ gật thâu đêm). Cuộc sống trong gia đình, buôn làng rất có tình. Lòng Hiếu Thảo đƣợc nuôi dƣỡng giữa vợ chồng, cha mẹ đối với con cái, với bà con trong dòng tộc, trong buôn làng và ngƣợc lại con cái với những đấng sinh thành dƣỡng dục. Nhà ở của ngƣời Jrai rất dài trong đó có 3, 4 thế hệ cùng chung sống dƣới một mái nhà và đƣợc ngƣời chủ đại gia đình điều hành công việc đồng áng. Nhà ngƣời dân tộc Ba-na Rơngao và Xơđăng trƣớc kia cũng sống chung nhiều thế hệ, qui tụ trong một làng có rào vây quanh đề phòng trộm cƣớp bất ổn. Những sinh hoạt có tính cách chung: trong gia đình thì chủ gia đình điều hành hoặc trong làng thì già làng đứng đầu tổ chức. Trong làng không có ngƣời ăn xin. Bà con phải nuôi dƣỡng những thành viên nghèo khổ thất thế trong dòng tộc mình. + Sinh con và đặt tên cho con. Ngƣời dân tộc rất ít phá thai vì họ nghĩ thai nhi có một cái gì đó của tổ tiên còn tồn tục trong thai bào đó, tựa nhƣ vòng luân hồi. Dƣỡng thai nhi chính là Đạo Hiếu đối với Ông bà Tổ tiên mình. Khi đặt tên cho con, cha mẹ lấy các vần phụ âm tên của cha, hoặc mẹ hay tìm ngƣời trong gia tộc có AI (vía) mạnh đặt tên cho con trẻ. Lẽ dĩ nhiên, gia đình có trách nhiệm hiếu thảo với ngƣời đƣợc con mang sức sống “AI” của ngƣời bà con[ 3 ]. Con cháu vâng lời, giúp đỡ, phụng dƣỡng ông bà cha mẹ và sống đúng nghĩa gia phong nhƣ lời dạy của ông bà cha mẹ, khi các ngài còn sống và cầu cúng khi các ngài qua đời. Đó là những cách thức giữ đƣợc dòng tộc vững bền trong gia tộc mình.