Tiêu đề Жиноятнинг махсус субъекти.pdf ✅

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АДЛИЯ ВАЗИРЛИГИ ТОШЬСЕНТ ДАВЛАТ ЮРИДИК ИНСТИТУТИ Қ.Р.АБДУРАСУЛОВА ЖИНОЯТНИНГ МАХСУС СУБЪЕКТИ Тошкент-2005
Тошкент Давлат юридик институти Илмий услубий Кенгашининг 2005 йил 30 июндаги No10-сонли баённомаси билан тасдиқланган ва нашрга тавсия этилган. Қ.Р.Абдурасулова. Жиноятнинг махсус субъекти. Ўқув-қўлланма. -Т.: ТДЮИ нашриёти, 2005. -124 бет. Тақризчилар: ю.ф.н., доц. Зуфаров Р.А. ю.ф.н., доц. Ахроров Б.Ж. Ушбу ўқув қўлланма жиноятнинг махсус субъекти билан боғлик масалаларга бағишланган бўлиб, унда махсус субъект жиноят таркибининг муҳим белгиларидан бири сифатида ўрганилган. Жиноят ҳуқуқида жиноят қонунида назарда тутилган ижтимоий хавфли қилмишни содир этган шахс, агар у мазкур конунда белгиланган жиноий жавобгарликка тортиш ёшига тўлган, ақли расо бўлса, жиноятнинг субъекти деб топилади. Аммо бу белгилар баъзан муайян шахсни алоҳида жиноятларнинг субъекти деб топиш учун етарли бўлмайди. Бундай ҳолатларда жиноий жавобгарликни тўғри белгилаш учун қонун чиқарувчи Жиноят кодексида бир котар қўшимча аломатларни назарда тутган. Мана шу аломатларга кўра, жиноятнинг махсус субъекти аниқланади. Жиноятнинг махсус субъекти билан боғлиқ муаммоларнинг кўп жиҳатлари бугунги кунда баҳсли бўлиб қолмоқца, суд амалиётида жиноятнинг махсус субъекти тушунчаси билан боғлиқ бўлган қатор масалалар юзасидан янглиш фикрлар мавжуд. Мазкур ўқув қўлланмада жиноятнинг махсус субъекти тушунчаси, уларнинг классификацияси, махсус субъектлар томонидан содир қилинган жиноятларни квалификация килиш масалаларига эътибор берилган. Ушбу ўқув қўлланма П-1.15 Давлат гранти доирасида чоп этилди. © Қ.Р.Абдурасулова. © Тошкент Давлат юридик институти, 2005 йил. 2
КИРИШ Қонун устуворлиги ва ҳуқуқий тартиботни таъминлаш амалдаги қонунларнинг талабларини қатъий бажариш, ҳуқуқбузарликлар, авваламбор, уларнинг энг хавфли кўриниши бўлган жиноятларга қарши кураш мустақил Ўзбекистон Республикаси олдида турган иқтисодий, сиёсий ва маданий вазифаларни ҳал қилишнинг муҳим шартидир. Бунда жиноят қонунларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари томонидан тўғри қўлланилиши муҳим аҳамият касб этади. Бу жиҳатдан жиноятнинг махсус субъекти муаммосини ўрганиш назарий ва амалий нуқтаи назардан долзарб аҳамиятга эга. Жиноят қонунларини такомиллаштириш, уни амалда тўғри ва аниқ қўллаш жиноят таркиби муаммоларининг муфассал тадқиқ қилинишига боғлиқ бўлиб, бу жиноят ҳуқуқининг энг муҳим вазифаларини ҳал қилишга кўмаклашади. Ҳуқуқий адабиётларда жиноят таркибининг турли жиҳатлари етарли даражада тадқиқ қилинган, жиноят субъекти муаммосига ҳам анчагина эътибор берилган, аммо, жиноят таркиби ҳақидаги таълимотда жиноятнинг махсус субъекти нисбатан камроқ тадқиқ этилган. Кўпгина жиноятлар, масалан, мансабдорлик жиноятлари ва ҳарбий жиноятларни квалифакация қилишда мазкур жиноятлар субъектларининг белгиларини аниқлаш жуда муҳимдир. Аммо махсус субъект билан боғлиқ масалаларни аниқлаш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Бу, авваламбор жиноят қонунчилигида махсус субъектли таркибларни кенгайтиришга интилиш кузатйлаётган- лиги билан изохданади. Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексида махсус субъектли таркиблар жиноят таркиблари умумий сонининг 65 %ни ташкил этади. Бу нуқтаи назардан махсус субъектнинг жиноят таркибининг мухим белгиларидан бири сифатида ўрганиш жиноят ҳуқуқининг муҳим масаласи ҳисобланади, чунки жиноят ҳуқуқида муайян ижтимоий хавфли ҳодисалар, яъни, з
жиноятларнинг аломатлари айнан жиноят таркибининг элементлари орқали аниқланадики, бу пировард натижада қонунийлик ва ҳуқуқий таргиботни таъминлашга кўмаклашади. Жиноят ҳуқуқида жиноят қонунида назарда тутилган ижтимоий хавфли қилмишни содир этган шахс, агар у мазкур қонунда белгиланган жиноий жавобгарликка тартиш ёшига тўлган ва ақли расо ҳолатда бўлса, жиноят субъекти деб топилади. Аммо бу белгилар баъзан муайян шахсни бир қатор жиноятларнинг субъекти, деб топиш учун етарли бўлмайди. Бундай ҳолатлар учун қонун чиқарувчи Жиноят кодексида бир қатор қўшимча аломатларни назарда тутганки, юқорида зикр этилганга ўхшаш жиноятларни содир этган шахслар мана шу аломотларга қараб аниқланади. Мана шу тоифага мансуб шахслар жиноят ҳуқуқида жиноятнинг махсус субъекти деб аталади. Жиноятнинг субъекти масаласини Узбекистон Республикасининг жиноят қонунчилиги бўйича тўлиқ ва ҳар томонлама ўрганишнинг зарурлиги кўп жиҳатдан яна шу билан белгиланадики, бугунги кунда мазкур муаммонинг кўпгина жиҳатлари бахсли бўлиб қолмоқда, бу соҳада юзага келаётган бир қатор масалаларни ишлаб чиқишда давом этиш талаб қилинмокда. Суд амалиётида жиноятнинг махсус субъекти тушунчаси билан муайян тарзда боғлиқ бир қатор масалалар юзасидан янглиш қарашлар мавжуд. Айниқса, Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг махсус субъектли нормаларини қўллаш бўйича суд амалиёти материалларини ўрганиш шундан далолат бермоқда. Буларнинг барчаси мазкур мавзунинг долзарблигини, уни назарий таҳлилдан ўтказиш, шунингдек махсус субъектли жиноят-ҳуқуқий нормаларни қўллашда суд амалиёти материалларини умумлаштириш зарурлигини кўрсатади. Юқоридагилар жиноятнинг махсус субъектлари тушунчаси, улар томонидан содир қилинган жиноятларни квалификация қилиш, ушбу жиноятларнинг олдини олиш масалалари бугунги кунда ўрганилиши зарур эканлиги ва мавзунинг долзарблигидан далолат беради. 4