Tiêu đề 13. Chứng cứ và chứng minh trong các vụ án ma túy theo Luật tố tụng hình sự Việt Nam - Ths. Trần Quốc Minh (1).pdf ✅

1 CHỨNG CỨ VÀ CHỨNG MINH TRONG CÁC VỤ ÁN MA TÚY THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM Trần Quốc Minh Tóm tắt Bài viết tập trung nghiên cứu, phân tích quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chứng minh trong các vụ án ma túy, phân tích thực trạng chứng minh trong các vụ án thông qua thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử; chỉ ra những hạn chế trong việc áp dụng quy định của pháp luật tố tụng hình sự trong hoạt động chứng minh. Bài viết chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp kết hợp với phương pháp nghiên cứu vụ án điển hình thông qua bản án của Tòa án về tội phạm ma túy. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra một số đề xuất, kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật ở nước ta trong thời gian tới. Từ khóa: Chứng cứ, chứng minh, ma túy, luật tố tụng hình sự. 1. Một số vấn đề về khái niệm chứng cứ và chứng minh trong các vụ án ma túy Theo quy định tại Điều 86 BLTTHS năm 2015: Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định, được dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội và những tình tiết khác có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án. Theo định nghĩa này, để trở thành chứng cứ trong vụ án hình sự thì phải thỏa mãn ba thuộc tính của chứng cứ là tính khách quan, tính liên quan và tính hợp pháp. Tuy nhiên, trong các vụ án hình sự về ma túy, hoạt động thu thập chứng cứ của các cơ quan tiến hành tố tụng có phần đặc biệt hơn so với các vụ án hình sự thông thường, đặc biệt là hoạt động điều tra, đối với tội phạm về ma túy, bên cạnh các hoạt động điều tra thông thường, pháp luật tố tụng hình sự quy định CQĐT được tiến hành các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt để đảm bảo cho việc phát hiện, xử lý kịp thời loại tội phạm này. Tuy nhiên, những thông tin, tình tiết được thu thập bằng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt có được sử dụng làm chứng cứ để buộc tội, kết tội trong các vụ án ma túy hay không? Điều 227 BLTTHS có quy định: Thông tin, tài liệu thu thập được bằng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt chỉ được sử dụng vào việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự; thông tin, tài liệu không liên quan đến vụ án phải tiêu hủy kịp thời. Nghiêm cấm sử dụng thông tin, tài liệu, chứng  Thạc sĩ, Giảng viên Khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM
2 cứ thu thập được vào mục đích khác. Thông tin, tài liệu thu thập được bằng việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt có thể dùng làm chứng cứ để giải quyết vụ án. Như vậy, về mặt quy định thì những thông tin, tình tiết được thu thập bằng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong các vụ án ma túy vẫn có thể được sử dụng làm chứng cứ nếu nó thỏa mãn ba thuộc tính của chứng cứ. Bên cạnh đó, thực tiễn giải quyết vụ án hình sự về ma túy có một loại án khá phổ biến đó là án truy xét. Qua tìm hiểu của tác giả, án truy xét hiểu một cách đơn giản là những vụ án mà cơ quan tiến hành tố tụng sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để xét hỏi đến cùng về hành vi phạm tội khi không xác định được đầy đủ chứng cứ như trọng lượng, hàm lượng chất ma túy số lần phạm tội nhưng buộc phải làm sáng tỏ những vấn đề này khi tiến hành tố tụng làm cơ sở cho Tòa án xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Như vậy, đối với án truy xét thì thông tin thu thập từ hoạt động hỏi cung, lấy lời khai của bị can, bị cáo và người có liên quan có được sử dụng làm chứng cứ hay không, có thỏa mãn ba thuộc tính của chứng cứ hay không và thực tiễn giải quyết như thế nào sẽ được tác giả dẫn chứng qua một vụ án cụ thể trong nội dung của phần sau. Đối tượng chứng minh là tổng hợp tất cả những vấn đề cần phải được xác định và làm sáng tỏ để giải quyết đúng đắn vụ án hình sự. Trong lý luận chứng cứ, những căn cứ dùng để chứng minh gọi là phương tiện chứng minh, còn mục tiêu, đối tượng mà nó phải làm rõ được gọi là đối tượng chứng minh. Nói cách khác, đối tượng chứng minh là mục đích, còn chứng cứ là phương tiện mà các cơ quan tiến hành tố tụng sử dụng để đạt được được mục đích đó. Một sự việc xảy ra, nếu có biểu hiện nghi vấn, các cơ quan tiến hành tố tụng phải làm rõ rất nhiều vấn đề như: sự việc đã xảy ra có phải dấu hiệu tội phạm hay không, ai là người thực hiện hành vi phạm tội, phạm tội do cố ý hay vô ý, thiệt hại gây ra như thế nào,... Làm rõ tất cả những vấn đề đó để rút ra kết luận về bản chất vụ án là mục đích của hoạt động chứng minh. Mục đích này chỉ được thực hiện khi có phương tiện chứng minh là chứng cứ 1 . Trong quá trình chứng minh vụ án hình sự, đặc biệt là các vụ án hình sự về ma túy, Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát, Tòa án bên cạnh việc phải chứng minh có hay không có dấu hiệu phạm tội, ai là người thực hiện hành vi phạm tội, tình tiết định tội và định khung hình phạt được quy định tại Điều 85 BLTTHS thì đối với những vụ án hình sự về ma túy có một vấn đề đặc trưng là phải chứng minh được hành vi tàng trữ trái phép ma túy, hành vi mua bán, vận chuyển, tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy và 1 Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh (2018), Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam, NXB Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, trang 248, 249.
3 đặc biệt là sau khi có chứng cứ các cơ quan tiến hành tố tụng phải chứng minh thông qua hoạt động giám định vật chứng để làm rõ vật chứng có phải là chất ma túy hay không và loại ma túy phải được quy định trong pháp luật hình sự và các văn bản hướng dẫn thi hành cụ thể là tại Nghị định số 73/2018/NĐ-CP ngày 15 tháng 5 năm 2018 của Chính phủ ban hành về quy định danh mục chất ma túy và tiền chất đã liệt kê ra hơn 400 loại chất ma túy và tiền chất. Có thể thấy, hiện nay trên thị trường có rất nhiều loại chất ma túy, mỗi loại có hàm lượng chất ma túy khác nhau không chỉ là heoroin nguyên chất mà có rất nhiều loại chất pha trộn ví dụ như ma túy tổng hợp mà theo tìm hiểu của tác giả nó có nhiều tên gọi khắc nhau như thuốc lắc, nước biển, khay, cỏ, cần sa... do đó trong hoạt động chứng minh, cần phải giám định hàm lượng chất ma túy để làm cơ sở định tội và định khung hình phạt và khi thu giữ vật chứng nghi ngờ là chất ma túy hay ma túy tổng hợp, Cơ quan tiến hành tố tụng đều phải giám định để có cơ sở buộc tội. 2. Thực trạng các chất ma túy trên thị trường ở nước ta hiện nay Báo ANTV – Truyền hình Công an nhân dân: Thông tin từ Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy, hiện trên thế giới xuất hiện một loại ma túy mới cực độc có tên Fentanyl. Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma tuý cho biết loại ma túy này đang bị nhiều người trẻ lạm dụng. Chỉ riêng trong năm 2023, tại Mỹ có khoảng 100.000 người tử vong do sử dụng Fentanyl quá liều. Thông tin trên ngay lập tức đã thu hút sự chú ý và lo ngại từ cư dân mạng. Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy cho biết Fentanyl còn được gọi là "thuốc xác sống" vì nó mạnh hơn heroin 50 lần và mạnh gấp 100 lần so với morphine, là loại ma túy nguy hiểm nhất có giá rất rẻ. Tại Mỹ, Fentanyl là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Mỹ, do dùng Fentanyl quá liều. Cập nhật thông tin về loại ma tuý mới này, cư dân mạng chia sẻ không chỉ tại Mỹ, Canada cũng đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng khi fentanyl chiếm phần lớn các ca tử vong do quá liều. Một số quốc gia châu Âu khác như Đức cũng đã ghi nhận sự gia tăng trong việc lạm dụng Fentanyl. Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy dự đoán sẽ sớm xuất hiện chất ma túy nhóm Fentanyl trong khu vực và Việt Nam. Điều này khiến cư dân mạng vô cùng lo lắng, đặc biệt là tới sức khoẻ, sự an toàn của thế hệ trẻ. Cư dân mạng lo ngại Fentanyl sẽ khiến cho tình trạng sử dụng ma tuý ở nước ta ngày càng phức tạp. Khi mà hiện tại số người nghiện ma túy ở nước ta còn cao và ngày càng trẻ hóa. Theo thống kê toàn quốc có gần 223.000 người nghiện và người sử dụng trái phép chất ma túy, trong khi đó công tác cai nghiện còn nhiều khó khăn. Cư dân mạng mong muốn lực lượng chức năng sẽ xử lý thật nghiêm các hành vi mua bán ma túy. Fentanyl là một loại thuốc
4 giảm đau thuộc nhóm Opioid, có hiệu quả giảm đau mạnh mẽ, thường được sử dụng theo chỉ định của bác sĩ trong điều trị bệnh nhân tại nhiều quốc gia. Nó có thể được tiêm, xịt, đặt dưới lưỡi, hoặc sử dụng qua miếng dán da. Đáng lo ngại hơn khi các tiền chất chính sử dụng để sản xuất chất ma túy này dễ kiếm, giá rẻ, quy trình sản xuất đơn giản, không cần kỹ thuật cao. Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy, Bộ Công an cho biết sẽ kiên quyết đấu tranh với các loại tội phạm ma túy; chủ động phối hợp với các lực lượng làm tốt công tác giám định phát hiện các chất ma túy mới, tiền chất mới, nhất là các chất hướng thần mới cực độc như Fentanyl2 . Đây là vấn đề rất đáng lo ngại vì chất này chưa được quy định là chất ma túy trong Nghị định số 73/2018/NĐ-CP của Chính Phủ tại Việt Nam. Để có biện pháp cưỡng chế, chế tài đối với hành vi mua bán trái phép hoặc tàng trữ, vận chuyển, tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy thì những chất này phải thuộc danh mục các chất ma túy được Chính phủ liệt kê trong văn bản pháp luật. Cụ thể tại Nghị định số 73/2018/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 60/2020/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Danh mục các chất ma túy và tiền chất. Người có hành vi vi phạm pháp luật chỉ bị chế tài nếu liên quan đến các chất được liệt kê tại Nghị định này. Mặc dù đã nhiều lần Chính phủ phải ban hành văn bản pháp luật để bổ sung kịp thời các chất ma túy mới nhưng thực tế không thể theo kịp sự đa dạng của các chất mới du nhập vào Việt Nam dẫn tới có một số chất ma túy mới không nằm trong Danh mục thì các cơ quan chức năng gặp lúng túng khi xử lý các đối tượng. Bên cạnh chất này, mặc dù chưa có báo cáo thống kê của các cơ quan chức năng nhưng vẫn có thêm nhiều chất ma túy mới đã, đang và có khả năng du nhập vào Việt Nam. Như vậy, nếu loại chất này lưu hành vào Việt Nam thì các Cơ quan tiến hành tố tụng lại không có cơ sở để xử lý. Đây là vấn đề tác giả sẽ kiến nghị trong phần sau của bài viết. 3. Thực tiễn chứng minh của các cơ quan tiến hành tố tụng đối với án truy xét liên quan đến tội phạm ma túy Đối với việc chứng minh giải quyết các vụ án hình sự về ma túy hiện nay giữa Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án vẫn còn nhiều quan điểm không đồng nhất. Đối với các vụ án liên quan đến ma túy thì đa phần là bắt quả tang khi các đối tượng thực hiện hành vi hoặc là lập các chuyên án để triệt phá các đường dây sản xuất, mua bán, tang trữ và vận chuyển trái phép chất ma túy. Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng 2 Nguồn: Báo ANTV – Truyền hình Công an nhân dân, “Lo ngại sự xuất hiện của loại ma túy mới cực độc” đăng ngày 19/06/2024, https://antv.gov.vn/phap-luat-3/lo-ngai-ve-su-xuat-hien-cua-loai-ma-tuy- moi-cuc-doc- 42EFEA633.html?gidzl=cGgBC2qXiXgJ5eWpB3os7v0NY30pERHBZXdRPZCnuqdQ7DrbCMUoG zyOZ3XWChOVtXAFCJQD6GiU9I2o60, truy cập ngày 15/8/2024.