Tiêu đề SINH LÝ SINH DỤC VÀ SINH SẢN.doc ✅

1 BÀI 14. SINH LÝ SINH DỤC VÀ SINH SẢN Mục tiêu học tập: Sau khi học xong bài này, sinh viên có khả năng: 1. Trình bày được chức năng ngoại tiết và nội tiết của tinh hoàn 2. Trình bày được chức năng ngoại tiết và nội tiết của buồng trứng 3. Trình bày được các giai đoạn của chu kỳ kinh nguyệt, cơ chế phóng noãn và cơ chế chảy máu 4. Trình bày được các giai đoạn của thụ thai, mang thai và những thay đổi của bà mẹ đang mang thai 5. Trình bày được các chức năng của rau thai 6. Trình bày được hiện tượng sổ thai, bài tiết và bài xuất sữa 7. Trình bày được nguyên nhân và những thay đổi trong giai đoạn dậy thì, mãn kinh 8. Kể tên, nêu cơ chế tác dụng của các biện pháp tránh thai Sinh sản là một chức năng rất quan trọng của sinh vật nói chung và con người nói riêng nhằm duy trì nòi giống. Ngoài mục đích này, hoạt động chức năng của hệ thống sinh sản còn nhằm thoả mãn nhu cầu tình dục của con người - một trong những nhu cầu cơ bản nhất liên quan đến chất lượng cuộc sống của con người. Sinh sản là một hoạt động chức năng phức tạp với sự phối hợp hoạt động giữa hệ thống sinh sản với các hệ thống chức năng khác của cơ thể và chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố nội tại cũng như môi trường bên ngoài. Khái niệm sinh sản được đề cập đến trong bài này là sự hoạt động chức năng của các cơ quan, bộ phận thuộc hệ thống sinh sản nam và nữ dẫn tới sự sinh ra giao tử, kết hợp giữa giao tử đực (tinh hoàn) và cái (noãn) để tạo thành hợp tử rồi phát triển thành một cơ thể mới, cơ thể con. Để đảm bảo được chức năng sinh sản bình thường, cần có cấu trúc - chức năng bình thường của hệ thống sinh sản trong đó hai tuyến sinh dục nam (tinh hoàn) và nữ (buồng trứng) đóng vai trò rất quan trọng. 1. SINH LÝ SINH DỤC VÀ SINH SẢN NAM 1.1. Đặc điểm cấu tạo bộ máy sinh sản nam Bộ máy sinh sản nam gồm dương vật, bìu trong có chứa tinh hoàn là tuyến sinh dục nam , ống dẫn tinh, túi tinh và một số tuyến sinh dục phụ như tuyến tiền liệt, tuyến hành niệu đạo (hình 14.1). Tinh hoàn là một cơ quan nằm ngoài ổ bụng, nằm trong bìu. Mỗi cơ thể nam có hai tinh hoàn hình trứng có kích thước 4,5 x 2,5 cm. Ở cơ thể người lớn thể tích của tinh hoàn trung bình là 18,6 ± 4,8 ml. Nếu bổ dọc tinh hoàn thì thấy mỗi tinh hoàn được chia thành nhiều thuỳ bằng các vách xơ. Trong mỗi thuỳ có nhiều ống nhỏ ngoằn ngoèo được gọi là ống sinh tinh, mỗi ống dài 5 m. Tiếp nối với ống sinh tinh là ống mào tinh dài 6m rồi đến ống dẫn tinh. Xen
2 kẽ giữa các ống sinh tinh là các tế bào Leydig, chiếm khoảng 20% tổng khối lượng tinh hoàn (hình 14.2). Hình 14.1. Cấu tạo bộ máy sinh dục nam 1.2. CHỨC NĂNG CỦA TINH HOÀN Tinh hoàn có 2 chức năng, chức năng ngoại tiết là sinh tinh trùng, chức năng nội tiết là bài tiết hormon sinh dục nam mà chủ yếu là testosteron. 1.2.1. Chức năng sản sinh tinh trùng và các yếu tố ảnh hưởng Sự sản sinh tinh trùng xảy ra ở tất cả các ống sinh tinh trong suốt đời sống tình dục của nam giới. Dưới tác dụng của hormon hướng sinh dục của tuyến yên, khoảng 15 tuổi tinh hoàn bắt đầu sản sinh tinh trùng và chức năng này được duy trì suốt cuộc đời. 1.2.1.1. Các giai đoạn của quá trình sản sinh tinh trùng Thành ống sinh tinh chứa một lượng tế bào biểu mô được gọi là tinh nguyên bào (spermatogonia). Những tế bào này nằm thành 2-3 lớp từ ngoài vào phía lòng ống (hình 14.2, 14.3). Các tinh nguyên bào được tăng sinh liên tục để bổ sung về số lượng vì một phần trong số chúng được biệt hoá qua nhiều giai đoạn để trở thành các tế bào tinh. - Ở giai đoạn đầu của quá trình sản sinh tinh trùng, những tinh nguyên bào nằm sát màng đáy được gọi là tinh nguyên bào A phân chia 4 lần thành tinh nguyên bào B. - Sự phân chia giảm nhiễm Thời kỳ này kéo dài 24 ngày. Các tinh nguyên bào sau khi chui qua hàng rào để vào lớp tế bào Sertoli (hình 14.2) thì dần dần thay đổi và lớn lên tạo thành những tế bào lớn đó là tinh bào I. Tinh bào I qua hai lần phân chia giảm nhiễm để tạo thành tinh bào II rồi thành tiền tinh trùng mang một nửa bộ NST (22-X, 22-Y). Do sự phân chia giảm nhiễm nên có hai loại tinh trùng đó là tinh trùng mang NST giới tính là X và loại
3 mang NST giới tính Y. Giới tính của con phụ thuộc bởi loại tinh trùng nào được thụ tinh với noãn. Hình 14.2. Cấu tạo ống sinh tinh Hình 14.3. Các tế bào dòng tinh - Sự phát triển của tiền tinh trùng sau sự phân chia giảm nhiễm. Trong vài tuần sau khi phân chia, tiền tinh trùng được nuôi dưỡng và thay đổi về chất dưới sự bao bọc của tế bào Sertoli để trở thành tinh trùng. Những sự thay đổi đó là: Mất một ít bào tương, tổ chức lại chromatin của nhân để tạo ra đầu tinh trùng; phần bào tương và màng tế bào còn lại thay đổi hình dạng để tạo thành đuôi tinh trùng. Tất cả các giai đoạn tạo thành tinh bào, tiền tinh trùng và tinh trùng đều xảy ra trong tế bào Sertoli. Chính tế bào Sertoli nuôi dưỡng, bảo vệ và kiểm soát quá trình sản sinh tinh trùng.
4 Toàn bộ quá trình sản sinh tinh trùng từ tế bào mầm (tinh nguyên bào nguyên thuỷ) thành tinh trùng mất 64 ngày (hình 14.4). Tinh nguyên bào (44-XY) 4 lần phân chia Tinh bào I (44-XY) phân chia giảm nhiễm 1 Tinh bào II Tinh bào II (22-X) (22-Y) phân chia giảm nhiễm 2 Tiền tinh trùng Tiền tinh trùng Tiền tinh trùng Tiền tinh trùng (22-X) (22-X) (22-Y) (22-Y) Tinh trùng Tinh trùng Tinh trùng Tinh trùng Hình 14.4. Các giai đoạn sản sinh tinh trùng - Sự tạo thành tinh trùng Tiền tinh trùng được tạo thành đầu tiên vẫn mang những đặc tính của tế bào biểu mô. Nhưng ngay sau đó các tiền tinh trùng bắt đầu dài ra để trở thành tinh trùng gồm đầu, cổ, thân và đuôi (hình 14-5).