Tiêu đề CĐ1. Lipid và chất béo (Bản GV).pdf ✅

CĐ1 LIPID VÀ CHẤT BÉO (Bản GV) KIẾN THỨC CẦN NHỚ I. Lipid - Lipid là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không tan trong nước nhưng tan được trong một số dung môi hữu cơ như: xăng, dầu hỏa, ... - Lipid bao gồm: Chất béo (thành phần chính của dầu thực vật, mỡ động vật), sáp (có ở mặt lá, thân cây, trái cây của nhiều loại thực vật và da, long của một số động vật), ... - Lipid có nhiều vai trò quan trọng như: Tham gia vào cấu tạo tế bào và là thành phần chính của màng tế bào, chất béo được tích lũy trong các mô mỡ làm nguồn dự trữ năng lượng quan trọng của cơ thể. Dầu thực vật Mỡ động vật Vỏ quả bơ Bề mặt lá cọ Chất béo Sáp II. Chất béo 1. Khái niệm - Chất béo là triester của glycerol với acid béo. Công thức của chất béo: + Acid béo có công thức chung là RCOOH với R có thể là C17H35-; C17H33-; C15H31-; ... + Glycerol là hợp chất có công thức: CH2OH – CHOH – CH2OH hay C3H5(OH)3. VD: (C17H35COO)3C3H5: tristearin (M = 890); (C15H31COO)3C3H5: tripalmitin (M = 806); (C17H33COO)3C3H5: triolein (M = 884), ... 2. Tính chất vật lí - Ở điều kiện thường, chất béo có thể ở thể rắn (mỡ động vật, bơ) hoặc thể lỏng (dầu thực vật). - Chất béo không tan trong nước, tan trong một số dung môi hữu cơ (xăng, benzene, ...).
❖ BÀI TẬP TỰ LUẬN Câu 1. [CTST - SBT] Hoàn thành các câu sau đây bằng cách điền những từ hoặc cụm từ thích hợp vào chỗ trống. (a) Chất béo có thành phần nguyên tố gồm (1)......., nên chất béo thuộc loại (2)......... (b) Chất béo (3) ......... được trong nước nhưng (4) ........... được trong xăng, dầu hoả. (c) Khi đun nóng chất béo với dung dịch sodium hydroxide sẽ thu được (5) ........... và (6) ............ (d) Lipid là những hợp chất hữu cơ phức tạp, gồm những chất: (7) ................ (e) Lipid cung cấp và tích luỹ (8) ......... cho cơ thể, lipid hoà tan được các vitamin (9) ............. (g) Một số quốc gia (Hoa Ki, Úc, ...) tái chế dầu thực vật đã qua sử dụng để (10)...................... Hướng dẫn giải (1) carbon, hydrogen, oxygen (6) glycerol (2) dẫn xuất của hydrocarbon (7) chất béo, sáp,... (3) không tan (8) năng lượng (4) tan (9) A, D, E,... (5) xà phòng hoặc muối sodium của acid béo (10) làm nhiên liệu cho động cơ diesel Câu 2. Viết công thức cấu tạo của loại chất béo được tạo thành từ: (a) oleic acid (C17H33COOH) với glycerol. (b) hai phân tử palmitic acid (C15H31COOH), một phân tử stearic acid (C17H35COOH) và glycerol. Hướng dẫn giải (a) (b) KIẾN THỨC CẦN NHỚ 3. Tính chất hóa học - Chất béo bị thủy phân hoàn toàn trong môi trường kiềm (NaOH, KOH, ...) tạo thành muối của acid béo và glycerol. TQ: (RCOO)3C3H5 + 3NaOH 3RCOONa + C3H5(OH)3 Chất béo muối (xà phòng) glycerol VD: (C17H35COO)3C3H5 + 3NaOH 3C17H35COONa + C3H5(OH)3 - Muối Na hoặc K của acid béo được sử dụng làm xà phòng nên phản ứng trên gọi là phản ứng xà phòng hóa. 4. Ứng dụng - Chất béo là thức ăn quan trọng của người và động vật. - Trong công nghiệp, chất béo được chủ yếu được dùng để sản xuất xà phòng, glycerol, mĩ phẩm, nhiên liệu dầu diesel sinh học, .... 5. Sử dụng chất béo đúng cách để hạn chế béo phì - Nếu chế độ ăn uống quá nhiều chất béo sẽ gây ra tình trạng béo phì, là một trong các nguyên nhân gây nên các bệnh về tim mạch, xương khớp, đột quỵ, tiểu đường, ... - Để hạn chế bệnh béo phì và các bệnh liên quan cần: + Đảm bảo cung cấp lượng chất béo cho cơ thể phù hợp với lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp. + Cân đối giữa tỉ lệ chất béo có nguồn gốc động vật và thực vật: Ưu tiên sử dụng các loại chất béo có nguồn gốc thực vật, hạn chế sử dụng các chất béo có nguồn gốc động vật, bơ nhân tạo, ... o 3⁄43⁄4®t o 3⁄43⁄4®t
hoặc Câu 3. [CD - SBT] Khi đun nóng một triester của glycerol với acid béo trong dung dịch NaOH người ta thu được glycerol và hỗn hợp hai muối có công thức C17H35COONa và C17H33COONa với tỉ lệ số mol tương ứng là 2 : 1. Hãy viết công thức cấu tạo có thể có của triester trên. Hướng dẫn giải Cứ 1 mol triester + NaOH tạo ra 2 mol C17H35COONa + 1 mol C17H33COONa Vậy triester trên được tạo thành từ hai acid béo là C17H35COOH và C17H33COOH và tỉ lệ tương ứng của hai acid là 2:1. Vậy công thức cấu tạo của triester có thể là: hoặc Câu 4. Viết phương trình hóa học của phản ứng xà phòng hóa xảy ra khi đun nóng dung dịch NaOH với tripalmitin (C15H31COO)3C3H5 và chất béo sau: Hướng dẫn giải (C15H31COO)3C3H5 + 3NaOH o 3⁄43⁄4®t 3C15H31COONa + C3H5(OH)3 + 3NaOH o 3⁄43⁄4®t 2C15H31COOONa + C17H35COONa + C3H5(OH)3 Câu 5. [CD - SBT] Một triester của glycerol có công thức cấu tạo như sau: (a) Viết phương trình hóa học của phản ứng xà phòng hóa triester trên bằng dung dịch NaOH. (b) Tính khối lượng muối tạo thành khi 1 mol triester trên phản ứng hết với dung dịch NaOH Hướng dẫn giải (a) Phương trình hóa học: + 2NaOH ® C17H33COONa + C17H35COONa + C15H31COONa + C3H5(OH)3 (b) Theo PTHH ta có: nmỗi muối = ntriester = 1 mol Þ mba muối = 304.1 + 306.1 + 278.1 = 888g Câu 6. [CTST - SBT] X là chất béo đơn giản có khối lượng phân tử bằng 806 amu. Hãy viết công thức cấu tạo thu gọn của X và liệt kê một số loại chất béo trong tự nhiên có chứa X. Hướng dẫn giải Vì X là chất béo đơn giản nên X có dạng (RCOO)3C3H5. Trong đó, R- có thể là C17H35-, C17H33-, C17H31-, C15H31-. Ta có bảng giá trị sau: C17H35COO CH2 C17H33COO CH C17H35COO CH2 C15H31COO CH2 C17H35COO CH C17H33COO CH2 C17H33COO CH2 C17H35COO CH C17H35COO CH2 C15H31COO CH2 C17H35COO CH C17H33COO CH2
R C17H35 C17H33 C17H31 C15H31 MR 239 237 235 211 Theo đề, ta có MX = 806 amu Þ 3.(MR + 44) + 41 = 806 Þ M = 211 amu Þ R là C15H31- Vậy chất béo X là (C15H31COO)3C3H5, tên gọi của X là tripalmitin, có nhiều trong mỡ động vật như mỡ gà, mỡ lợn, mỡ bò, .... Câu 7. [CTST - SBT] Y là một loại chất béo ở thể rắn, dạng kết tinh, màu trắng, có khối lượng phân tử bằng 890 amu. Tìm hiểu qua tài liệu học tập, em hãy cho biết Y có thể điều chế từ acid béo nào và nêu một số ứng dụng quan trọng của Y. Hướng dẫn giải Chất béo Y có dạng: (RCOO)3C3H5. MY = 3.(MR + 44) + 41 = 890 Þ MR = 239 (C17H35-) Þ Y là tristearin: (C17H35COO)3C3H5, M = 890 amu. Y được điều chế từ stearic acid (C17H35-COOH). Một số ứng dụng quan trọng của tristearin: sản xuất nến, xà phòng, glycerol. Glycerol là nguyên liệu sản xuất nước rửa tay khử khuẩn, chất dẻo, mĩ phẩm, thuốc nổ, ... Câu 8. Theo khuyến nghị, trong độ tuổi từ 15 đến 19, nhu cầu chất béo hàng ngày đối với nam là 63 – 94 g, đối với nữ là 53 – 79 g. Hãy tính tổng lượng chất béo cần thiết cho bản thân trong một tháng (30 ngày). Hướng dẫn giải Tổng lượng chất béo cần thiết trong 30 ngày: + Đối với học sinh nam: Tối thiểu: 63.30 = 1890 g, tối đa: 94.30 = 2820 g. + Đối với học sinh nữ: Tối thiếu: 53.30 = 1590 g, tối đa: 79.30 = 2370 g. Câu 9. Giải thích các hiện tượng sau: (a) Vào mùa đông, khi rửa bát đĩa có dính nhiều dầu mỡ người ta thường dùng nước nóng? (b) Khi ép lấy dầu từ lạc người ta thường cho hơi nước nóng qua bã ép nhiều lần. Hướng dẫn giải (a) Mùa đông trời lạnh nên dầu mỡ thường bị đóng váng bám vào thành chén bát khó rửa ra, cho nước nóng vào để mỡ tan, dễ rửa hơn. (b) Khi lạc bị ép, màng tế bào bị rách và co lại, đồng thời dầu chảy ra. Sau khi ép, các tế bào nở ra và có khả năng hút nước mạnh. Vì vậy, mà người ta đã phun nước nóng vào lớp bã để hoà tan một lượng dầu còn lại trong tế bào, qua lần ép sau dầu pha loãng được lấy ra đến khi dầu được lấy ra với mức cao nhất. Câu 10. [KNTT - SBT] Em hãy đề xuất một số biện pháp sử dụng chất béo trong việc ăn uống hằng ngày để có cơ thể khỏe mạnh, tránh được bệnh béo phì. Hướng dẫn giải Một số biện pháp sử dụng chất béo trong việc ăn uống hằng ngày để có cơ thể khỏe mạnh, tránh được bệnh béo phì: - Hạn chế sử dụng chất béo từ mỡ động vật và các thực phẩm chế biến sẵn (qua quá trình chiên hay nướng). - Ưu tiên dùng chất béo từ thực vật như dầu ô liu, dầu hạt cải hoặc dầu hướng dương, chất béo giàu omega - 3 từ cá như cá hồi, cá mòi,... - Nấu ăn ở nhiệt độ thấp hoặc sử dụng phương pháp nấu không cần dầu mỡ như luộc, hấp, hoặc nướng để giảm lượng chất béo trong bữa ăn.  BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM 1. Trắc nghiệm nhiều lựa chọn ♦ Mức độ BIẾT Câu 1. [CTST - SBT] Phát biểu nào sau đây đúng?