Title 3. Phòng ngừa các tội phạm về ma tuý tiếp cận từ việc giảm cầu, giảm tác hại của ma tuý trong cộng đồng - TS. Phạm Thái, Ths. Kim Nguyễn Hồng Minh.pdf ✅

1 PHÒNG NGỪA CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TIẾP CẬN TỪ VIỆC GIẢM CẦU, GIẢM TÁC HẠI CỦA MA TÚY TRONG CỘNG ĐỒNG Phạm Thái Kim Nguyễn Hồng Minh** Tóm tắt Hiện nay khi các tội phạm liên quan đến ma túy ngày càng gia tăng không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới thì nhiệm vụ ngăn chặn các hành vi phạm tội này cũng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Bên cạnh việc tăng cường công tác điều tra và triệt phá các đường dây phạm tội liên quan đến ma túy thì giảm nhu cầu sử dụng ma túy cũng là một biện pháp quan trọng cần được quan tâm hàng đầu. Trong bài viết này nhóm tác giả trước hết đặt ra những lý luận chung về quan hệ cung – cầu ma túy ở Việt Nam và tình trạng mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy trong khu vực Đông Nam Á trong thời gian vừa qua. Đồng thời nhóm tác giả phân tích những số liệu liên quan đến các bị cáo nghiện ma túy và bị cáo nghiện ma túy có thực hiện các tội phạm liên quan đến ma túy, từ đó đưa ra được kết luận về mối quan hệ chặt chẽ giữa quan hệ cung – cầu ma túy và nhu cầu “giảm cầu” ma túy. Nhóm tác giả kiến nghị một số biện pháp “giảm cầu”, những kiến nghị này nhằm hướng tới mục đích sẽ giúp giảm số lượng các tội phạm có liên quan đến các loại chất cấm này. Từ khóa: giảm cầu; giảm tác hại; ma túy; phòng, chống các tội phạm về ma túy Đặt vấn đề Cùng với sự gia tăng của tình hình tội phạm về ma túy trên toàn cầu, những năm vừa qua tình trạng lạm dụng các chất ma túy tại Việt Nam cũng không ngừng gia tăng, gây ra những tác động nghiêm trọng đến nhiều mặt của đời sống xã hội. Có thể thấy rằng, tệ nạn ma túy hay tình trạng lạm dụng các chất ma túy đã gây ra những thiệt hại rất lớn đến các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tâm lý, văn hóa- xã hội. Nó được coi là nguồn cầu quan trọng thúc đẩy cho tình hình các tội phạm về ma túy gia tăng theo quy luật cung –cầu. Tệ nạn ma  Tiến sĩ, Phó Trưởng Khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM ** Thạc sĩ, Giảng viên Khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM
2 túy hay tình trạng lạm dụng các chất ma túy dẫn đến những “rối loạn do sử dụng các chất ma túy”1 còn là nguyên nhân trực tiếp làm phát sinh nhiều loại tội phạm khác nhau và cũng đóng vai trò chính trong việc thúc đẩy đại dịch HIV/AIDS, các bệnh lây nhiễm qua đường máu và quan hệ tình dục khác trong cộng đồng. Bên cạnh các giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật, phát huy tối đa vai trò của hoạt động điều tra, triệt phá các đường dây vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy (nhằm giảm nguồn cung) thì các giải pháp “giảm cầu” ma túy, giảm tác hại của ma túy trong cộng đồng cũng được coi là một vấn đề quan trọng cần được quan tâm hàng đầu. Giảm cung, giảm cầu, giảm tác hại của ma túy từng được Cơ quan Phòng chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC) coi như thứ “vaccine” hiệu quả để phòng ngừa các tội phạm về ma túy cũng như tệ nạn ma túy nhức nhối ở Việt Nam trong thời gian sắp tới.2 1. Tổng quan về quan hệ cung – cầu ma túy ở Việt Nam thời gian vừa qua Dưới góc độ kinh tế học, cung, cầu và giá cả hàng hóa có mối quan hệ mật thiết, tác động qua lại với nhau. Khi giá cả hàng hóa tăng, lượng cung tăng theo, lượng cầu giảm và ngược lại. Cung cầu chính là sự điều chỉnh theo quy luật của thị trường, kéo giá cả về mức cân bằng để giao dịch có thể được thiết lập giữa bên mua và bên bán. Đối với nhóm tội phạm về ma túy thì mối quan hệ cung-cầu chính là cốt lõi của mọi hành vi phạm tội được thực hiện xoay quanh nó. Nguồn cung ma túy là tổng số lượng ma túy các loại được các băng nhóm tội phạm đưa ra “thị trường” giao dịch bất hợp pháp, ở các mức giá khác nhau tùy thuộc vào từng loại ma túy. Mức cung ma túy sẽ tương ứng với giá cả, khả năng sản xuất và chi phí sản xuất trái phép các chất ma túy. Ngoài ra, nguồn cung cũng phụ thuộc vào các yếu tố như giá của các yếu tố đầu vào (tiền chất, các nguyên vật liệu phục vụ cho việc sản xuất, chi phí vận chuyển...), công nghệ, số lượng các “đường dây” cung cấp và kỳ vọng của những băng nhóm tội phạm có tổ chức đối với “thị trường” trong nước hiện nay. Ví dụ: cứ 10 kg nhựa thuốc phiện sẽ điều chế được 01 kg morphine. Từ 01 kg morphine điều chế được 0,85- 0,9 kg heroin. Sơ đồ điều chế này tỷ lệ thuận với mức độ độc tính và khả năng gây nghiện. Hiện 1 Thuật ngữ này được LHQ khuyến nghị sử dụng trong văn bản “Các góp ý và khuyến nghị tổng thể của LHQ về các điều khoản sửa đổi của Luật phòng, chống ma túy của Việt Nam”, tháng 8/2020. 2 Hoàng Giang, “UNODC khuyến nghị “vaccine” phòng ngừa ma túy cho Việt Nam”, Báo điện tử Chính phủ,https://baochinhphu.vn/unodc-khuyen-nghi-vaccine-phong-ngua-ma-tuy-cho-viet-nam- 102294913.htm, truy cập ngày 16/10/2024.
3 nay một tép heroin có giá bán khoảng 100 ngàn đồng, 01 kg heroin tương đương với 03 bánh, mỗi bánh heroin có giá khoảng từ 500-600 triệu đồng. Như vậy, nếu chia nhỏ 01 kg heroin ra để bán lẻ với giá từ 100-200 ngàn đồng/tép thì lợi nhuận thu được có thể từ 3,5- 4 tỷ đồng, gấp nhiều lần so với giá mua vào.3 Đối với nguồn cầu về ma túy, được hiểu là tổng số lượng ma túy các loại (tự nhiên, bán tự nhiên, tổng hợp) mà người sử dụng cần mua tương ứng với giá cả và thu nhập. Nguồn cầu về ma túy trong cộng đồng vừa bao gồm tổng hợp các nhu cầu sử dụng trái phép chất ma túy của mỗi cá nhân (sự đòi hỏi, sự thiếu hụt cần phải thỏa mãn) vừa còn phải đáp ứng thêm cả yếu tố về khả năng chi trả cho các nhu cầu này của người sử dụng. Nguồn cầu về ma túy hiện nay được đánh giá phụ thuộc vào giá cả của các loại ma túy trên “thị trường”, thu nhập của các đối tượng sử dụng trái phép chất ma túy cũng như những kỳ vọng vào “dược tính” mới, lạ của các loại ma túy tổng hợp. Thống kê tại thời điểm năm 2014 thì có tới 80,33% người nghiện sử dụng heroin, 10,65% sử dụng ma túy tổng hợp, 3,34% sử dụng thuốc phiện, 2,24% sử dụng cần sa và 1,21% sử dụng các loại ma túy khác ở Việt Nam.4Nhìn chung, trong những năm vừa qua, Việt Nam đang có đầy đủ các yếu tố có thể tác động mạnh mẽ tới nguồn cầu ma túy nội địa, từ vị trí địa lý gần với các trung tâm sản xuất các loại ma túy có nguồn gốc thuốc phiện lớn nhất thế giới (khu vực Tam giác vàng, Trăng lưỡi liềm vàng), nằm trên tuyến giao thương quốc tế kết nối các trung tâm kinh tế toàn cầu, tốc độ phát triển kinh tế và thu nhập bình quân đầu người đều tăng nhanh, quy mô dân số đông với tỷ lệ người trẻ, người trong độ tuổi lao động cao (dân số vàng), sự giao lưu kinh tế, văn hóa ngày càng sâu, rộng. Bên cạnh việc nỗ lực ngăn chặn nguồn cung ma tuý từ bên ngoài, triệt phá các đường dây mua bán, vận chuyển trái phép chất ma tuý từ nước ngoài về Việt Nam cũng như nguồn ma túy sản xuất trái phép trong nước thì việc giảm nguồn cầu tiêu thụ ma tuý cũng là một vấn đề cấp thiết cần được quan tâm nhiều hơn. “Có cầu tất yếu sẽ có cung", đây là quy luật của thị trường hàng hóa. Cung -cầu về ma túy tác động lẫn nhau nhưng có thể nói lực cầu vẫn đóng vai trò cơ bản, chi phối. Do vậy, trên mặt trận phòng, chống ma túy, muốn tác động đến nguồn cung ma túy, 3 Tạ Hiển, “Ma túy gồm những loại gì? Tác hại của chúng nguy hiểm ra sao?”, https://vtv.vn/xa-hoi/ma-tuy- gom-nhung-loai-gi-tac-hai-cua-chung-nguy-hiem-ra-sao-20210610113455019.htm, truy cập ngày 16/10/2024 4Bộ Công an, “Tổng kết đánh giá thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy giai đoạn 2011-2015 và đề xuất chương trình giai đoạn 2016-2020”, số 44/BC-BCA-C41, Hà Nội, 23/02/2016.
4 thì cần phải chủ động kiểm soát, kéo giảm nguồn cầu ma túy trong cộng đồng. Khi nguồn cầu ma túy trong xã hội giảm, được kiểm soát tốt, đồng nghĩa với việc có thể hạn chế, giảm lực cung cả trong nội địa và sự thẩm lậu từ bên ngoài lãnh thổ. Chiến lược quốc gia phòng, chống và kiểm soát kiểm soát ma túy ở Việt Nam đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 xác định mục tiêu cụ thể đến năm 2020 đều có thể hiện rõ nét việc giảm cầu ma túy, với nội dung: - Giảm ít nhất từ 30% đến 40% số người nghiện ma túy so với hiện nay (tức là thời điểm ban hành Chiến lược, năm 2011), phấn đấu đạt 70% số xã, phường, thị trấn, khu dân cư và 90% cơ quan tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp, trường học không có tệ nạn ma túy. - 100% số người nghiện ma túy được phát hiện và quản lý; 90% số người nghiện ma túy được điều trị, cai nghiện và học nghề; 100% số người nghiện trong trại giam, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng được cai nghiện; giảm từ 10% đến 15% tỷ lệ tái nghiện so với hiện nay (thời điểm 2011)5 . “Tình hình ma túy ở trong nước diễn biến rất phức tạp và khó lường với số vụ, đối tượng và tang vật ma túy bắt giữ có xu hướng tăng qua các năm”, đây là nhận định của Bộ trưởng Bộ Công an, thừa ủy quyền của Thủ tướng, trình bày tờ trình của Chính phủ về chủ chương đầu tư “Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030” báo cáo xin ý kiến Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ngày 3/11/2024.6 Nhìn từ góc độ nguồn cung, khu vực Đông Nam Á hiện đang được coi là điểm nóng về ma túy trên toàn thế giới, là một trong những thị trường buôn bán ma túy lớn nhất thế giới. Đây là địa bàn vừa tiêu thụ vừa là điểm trung chuyển chất gây nghiện dạng methamphetamine chủ yếu từ các khu vực khác trên thế giới, đặc biệt là từ Nam Phi, Trung Đông, Tây Á đến các thị trường khác ở Đông Á, Nam Á, Bắc Mỹ và Châu Đại Dương. Đặc biệt, một số quốc gia Đông Nam Á như Lào và Myanmar còn nằm trong nhóm các nước sản xuất heroin để buôn bán sang các khu vực khác.7 Khối lượng ma túy thu giữ được từ các vụ án liên quan ngày càng nhiều, có những 5 ”Chiến lược quốc gia vế phòng, chống và kiểm soát ma túy ở Việt Nam đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030” ban hành kèm theo Quyết định số 1001/QĐ-TTg ngày 27/6/2011 của Thủ tướng Chính phủ. 6 Trung Kiên, “Chính phủ trình chủ trương đầu tư Chương mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030”, trang tin điện tử Đảng bộ thành phố Hồ Chí Minh, https://www.hcmcpv.org.vn/tin-tuc/chinh-phu- trinh-chu-truong-dau-tu-chuong-trinh-muc-tieu-quoc-gia-phong-chong-ma-tuy-den-nam-2030- 1491930051, truy cập ngày 8/11/2024. 7 Hoàng Thanh Phương, “Hoạt động phòng, chống ma túy của ASEAN và một số khuyến nghị”, Tạp chí Luật học, Đặc san ASEAN – 50 năm hình thành và phát triển, tr.79-82.