Title 29. Thủ tục miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù trong thi hành án hình sự của Việt Nam - Pgs.Ts. Đỗ Thị Phượng.pdf ✅

1 THỦ TỤC MIỄN, GIẢM THỜI HẠN CHẤP HÀNH ÁN PHẠT TÙ TRONG THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆT NAM Đỗ Thị Phượng  Tóm tắt Miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù là những chế định thể hiện chính sách nhân đạo, khoan hồng của Đảng và Nhà nước ta đối với phạm nhân. Để những căn cứ miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù được thực hiện có hiệu quả, Luật thi hành án hình sự năm 2019 và một số văn bản pháp luật khác có liên quan đã qui định về thủ tục thi hành biện pháp miễn, giảm chấp hành án phạt tù. Mặc dù các qui định này khá đầy đủ và chặt chẽ, tuy nhiên vẫn còn những vướng mắc, bất cập khi áp dụng. Bài viết phân tích các qui định của pháp luật về thủ tục miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù, từ đó tìm ra những vướng mắc, bất cập và đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật thi hành án hình sự và nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù. Từ khóa: Thủ tục, miễn, giảm, hình phạt tù, thi hành án hình sự Đặt vấn đề Các chính sách pháp luật thi hành án hình sự có ý nghĩa quan trọng đối với việc bảo đảm quyền con người của người chấp hành án, bảo đảm lợi ích của nhà nước và các chủ thể liên quan, là cơ sở để thiết kế các quy định cụ thể của luật thi hành án hình sự. “Các chính sách pháp luật thi hành án hình sự xác định các nhiệm vụ (các định hướng) ưu tiên của của phát triển pháp luật thi hành án hình sự, soạn thảo các phương thức và các phương tiện tối ưu để thực hiện các định hướng ưu tiên đó”1 . Những qui định về thi hành án phạt tù thể hiện rõ nét nhất về chính sách pháp luật thi hành án hình sự. Thi hành án phạt tù là việc hiện thực hóa bản án phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân trong thực tiễn, theo đó người bị kết án sẽ có tư cách phạm nhân, bị buộc phải chịu sự quản lý giam giữ và giáo dục cải tạo trong môi trường cách ly khỏi xã hội với thời hạn được ghi trong bản án để tránh phạm tội mới sửa đổi bản thân trở thành người lương thiện.2 Thủ tục miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù đảm bảo tính khách quan, công bằng sẽ mang lại ý nghĩa nhân văn vô cùng to lớn bởi đây là chính sách nhân đạo, khoan hồng  Phó giáo sư, Tiến sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội. 1 Võ Khánh Vinh (2019), “Chính sách pháp luật thi hành án hình sự: Những vấn đề lý luận”, Nhân lực khoa học xã hội, Chuyên đề 1/ (5-2019), tr.11. 2 Nguyễn Ngọc Chí (Chủ biên, 2024), Giáo trình Luật thi hành án hình sự Việt Nam, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, tr.127.
2 của Đảng và Nhà nước ta đối với phạm nhân, được thể hiện thông qua quyết định của Tòa án đối với người phải chấp hành hình phạt tù khi có đủ các điều kiện, tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật. Các quy định của pháp luật về thủ tục miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thường được thực hiện hằng năm nhân các ngày lễ lớn của đất nước, là một công cụ pháp lý giúp Nhà nước đánh giá hiệu quả công tác tổ chức thi hành án phạt tù, công tác quản lý, giáo dục phạm nhân, tạo động lực cho phạm nhân cố gắng phấn đấu học tập, rèn luyện, để có cơ hội được nhanh chóng tái hòa nhập cộng đồng. Tại nhiều quốc gia, chính sách trên đã mở rộng các “biện pháp tha miễn” - các chương trình giảm thời hạn chấp hành án phạt tù trên cơ sở kết quả cải tạo tích cực, mang tính trực tiếp, thiết thực và mở rộng hơn so với Việt Nam. Điển hình như: “Thưởng thời gian tích cực” (Good Practive Allowance)3 , “Thưởng lao động công ích” (Public Work Allowances)4 tại một số bang của Hoa Kỳ. Những biện pháp “thưởng” trên tác động tích cực tới tâm lý người chấp hành án, trực tiếp tạo cho họ động lực cải tạo và gián tiếp tạo nên những biến chuyển theo hướng phục thiện, hướng thiện và có giá trị tham khảo rất lớn để hiện thực hóa chính sách trên tại Việt Nam5 . Luật thi hành án hình sự năm 2019 của Việt Nam qui định về hai thủ tục miễn và giảm thời hạn chấp hành án phạt tù nhằm đảm bảo việc thi hành các biện pháp miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù đối với người bị kết án được hiệu quả. Hai biện pháp miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù được thi hành một cách khách quan và công bằng có ý nghĩa đặc biệt đối với người chấp hành hình phạt tù bởi nó sẽ giúp cho phạm nhân tích cực học tập, lao động để được hưởng chính sách nhân đạo của Nhà nước. Trong bài viết này, nội dung bài viết được kết cấu thành 3 phần: Qui định của pháp luật về thủ tục miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù, thực trạng áp dụng các qui định của pháp luật về miễn, giảm 3 Virginia Law, “Conditions for good conduct allowance”, [https://law.lis.virginia.gov/vacode/title53.1/chapter6/section53.1-200/?] (truy cập ngày 30/09/2024). 4 Số ngày lao động của phạm nhân được tích lũy cho tới khi bằng với số ngày phải chấp hành án còn lại, họ sẽ được phóng thích để về với xã hội và chịu sự giám sát khi ở ngoài xã hội. Hơn nữa, họ còn nhận được 80% lương lao động. Phạm nhân được gửi đi lao động phải đáp ứng các yêu cầu về nhân thân, về điều kiện sức khỏe tâm thần và thể chất, với thời gian đã chấp hành án phạt tù trong trại tối thiểu là: • 1/5 với phạm nhân xếp loại cải tạo xuất sắc; • 1/4 với phạm nhân xếp loại cải tạo rất tốt; • 1/3 với phạm nhân xếp loại cải tạo tốt; • 1/2 với phạm nhân xếp loại cải tạo khá; Thủ tục này được bắt đầu với việc cán bộ quản giáo đề xuất gửi phạm nhân đi lao động trong các chương trình lao động công ích. Trình tự xét, thẩm quyền xét và các điều kiện phải chấp hành sau khi được về với cộng đồng tương tự như đặt ra đối với phạm nhân được hưởng Thưởng thời gian tích cực và Tha tù trước thời hạn có điều kiện. 5 Lê Lan Chi, “Quyền con người trong chính sách pháp luật thi hành án hình sự trước yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam”, Kỷ yếu hội thảo khoa học cấp khoa: Chính sách hình sự trong nhà nước Pháp quyền XHCN Việt Nam, Khoa pháp luật hình sự, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2024, tr.3.
3 thời hạn chấp hành án phạt tù và một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục về miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù. 1. Qui định của pháp luật về thủ tục miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù 1.1. Qui định của pháp luật về thủ tục miễn chấp hành án phạt tù Thủ tục miễn chấp hành án phạt tù được qui định trong Điều 39 Luật thi hành án hình sự năm 2019. Sau khi xác định người bị kết án phạt tù có một trong những căn cứ qui định tại Điều 62 của Bộ luật hình sự năm 2015, các thủ tục cần thực hiện để người bị kết án phạt tù được xét miễn chấp hành án phạt tù. Thứ nhất, qui định về thẩm quyền đề nghị và hồ sơ xét miễn chấp hành án phạt tù của người bị kết án phạt tù Thẩm quyền đề nghị xét miễn chấp hành án phạt tù: Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu nơi người chấp hành án phạt tù đang cư trú hoặc làm việc lập hồ sơ đề nghị Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án quân sự cấp quân khu xét miễn chấp hành án phạt tù. Hồ sơ xét miễn chấp hành án phạt tù bao gồm: Bản sao bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật; Văn bản đề nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền; Đơn xin miễn chấp hành án phạt tù của người bị kết án; Đối với người bị kết án đã lập công hoặc lập công lớn thì phải có bản tường trình có xác nhận của cơ quan có thẩm quyền; đối với người bị kết án bị bệnh hiểm nghèo thì phải có kết luận của bệnh viện, hội đồng giám định y khoa cấp tỉnh, cấp quân khu trở lên; đối với người bị kết án chấp hành tốt pháp luật, có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn thì phải có xác nhận của chính quyền địa phương nơi người đó cư trú. Thứ hai, qui định về thời hạn và thủ tục xem xét hồ sơ miễn chấp hành án phạt tù Trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ đề nghị miễn chấp hành án phạt tù, Chánh án Tòa án có thẩm quyền thành lập Hội đồng và tổ chức phiên họp để xét, quyết định miễn chấp hành án phạt tù. Trong thời hạn 15 ngày trên, các thủ tục và thời hạn được qui định cụ thể trong Thông tư liên tịch số 01/2021/TTLT- TANDTC- VKSNDTC-BCA-BQP6 như sau: - Ngay sau khi nhận được văn bản và hồ sơ đề nghị miễn chấp hành án phạt tù, Tòa án phải ghi vào sổ nhận hồ sơ. 6 Thông tư liên tịch số 01/2021/TTLT- TANDTC- VKSNDTC-BCA-BQP qui định quan hệ phối hợp trong việc thực hiện trình tự, thủ tục hoãn, miễn chấp hành án phạt tù qui định về thủ tục miễn chấp hành án phạt tù.
4 - Trong thời hạn 02 ngày làm việc, kể từ ngày vào sổ nhận hồ sơ đề nghị miễn chấp hành án phạt tù, Chánh án Tòa án có thẩm quyền thành lập Hội đồng gồm 03 Thẩm phán xét, quyết định miễn chấp hành án phạt tù và phân công 01 Thẩm phán chủ trì phiên họp. - Những người tham dự phiên họp bao gồm: 03 Thẩm phán, Kiểm sát viên, trong trường hợp cần thiết, Tòa án có thể triệu tập người chấp hành án phạt tù hoặc người đại diện hợp pháp của họ, người giám định, người phiên dịch, cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan tham gia phiên họp; nếu có người vắng mặt thì Tòa án quyết định hoãn phiên họp hoặc vẫn tiến hành phiên họp. Sự tham gia của Kiểm sát viên Viện kiểm sát cùng cấp là bắt buộc. Nếu Kiểm sát viên vắng mặt thì Tòa án hoãn phiên họp. Như vậy, phiên họp xét miễn chấp hành án phạt tù, không có sự tham gia của Kiểm sát viên là vi phạm nghiêm trọng pháp luật. Thời hạn hoãn phiên họp không quá 07 ngày, kể từ ngày hoãn. Trường hợp hồ sơ phải bổ sung theo yêu cầu của Tòa án thì thời hạn mở phiên họp được tính từ ngày nhận được hồ sơ bổ sung7 . Sau khi được phân công chủ trì phiên họp, Thẩm phán xem xét, giải quyết như sau: Trường hợp hồ sơ đề nghị miễn chấp hành án phạt tù đã đầy đủ thì quyết định mở phiên họp xét miễn chấp hành án phạt tù và thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát đã đề nghị miễn chấp hành án phạt tù cử Kiểm sát viên tham gia phiên họp; Trường hợp hồ sơ đề nghị miễn chấp hành án phạt tù chưa rõ ràng, đầy đủ thì đề nghị Viện kiểm sát đã đề nghị miễn chấp hành án phạt tù bổ sung tài liệu. Thứ ba, qui định về quyết định mở phiên họp và trình tự phiên họp xét miễn chấp hành án phạt tù - Quyết định mở phiên họp phải có các nội dung như sau: ngày, tháng, năm ra quyết định; tên Tòa án ra quyết định; giờ, ngày, tháng, năm, địa điểm mở phiên họp; họ tên, ngày, tháng, năm sinh, nơi sinh, nghề nghiệp, nơi cư trú của người chấp hành án phạt tù; quyết định thi hành án phạt tù; họ tên Thẩm phán, Thư ký phiên họp và họ tên Kiểm sát viên. Quyết định này phải gửi cho Viện kiểm sát đã đề nghị miễn chấp hành án phạt tù chậm nhất là 05 ngày trước khi mở phiên họp 8 . - Trình tự phiên họp được tiến hành như sau: Thư ký phiên họp báo cáo sự có mặt, vắng mặt của những người được Tòa án triệu tập và lý do vắng mặt. Chủ tọa khai 7 Xem Điều 11 Thông tư liên tịch số 01/2021/TTLT- TANDTC- VKSNDTC-BCA-BQP qui định quan hệ phối hợp trong việc thực hiện trình tự, thủ tục hoãn, miễn chấp hành án phạt tù qui định về thủ tục miễn chấp hành án phạt tù. 8 Xem Điều 10 Thông tư liên tịch số 01/2021/TTLT- TANDTC- VKSNDTC-BCA-BQP qui định quan hệ phối hợp trong việc thực hiện trình tự, thủ tục hoãn, miễn chấp hành án phạt tù qui định về thủ tục miễn chấp hành án phạt tù.