Title 30. Giảm mức phạt tù sau khi tuyên án theo quy tắc TTHS Liên bang Hoa Kỳ... – Ths. Lê Thị Thùy Dương & Ths. Trần Ngọc Lan Trang.pdf ✅

1 GIẢM MỨC PHẠT TÙ SAU KHI TUYÊN ÁN – NGHIÊN CỨU SO SÁNH VỚI PHÁP LUẬT LIÊN BANG HOA KỲ VÀ GỢI MỞ MỘT SỐ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM Lê Thị Thuỳ Dương Trần Ngọc Lan Trang  Tóm tắt Trong pháp luật hình sự Liên bang Hoa Kỳ, hệ thống hình phạt chính gồm quản chế (probation), phạt tiền (fines) và hình phạt tù (imprisonment) (gồm cả tù có thời hạn và tù chung thân).1 Riêng hình phạt tử hình (capital punishment) đã bị bãi bỏ ở nhiều bang.2 Bất kỳ cá nhân nào khi đối mặt với việc tuyên án phạt tù đều có thể mong muốn được giảm đáng kể mức phạt của mình. Theo chính sách hình sự của Liên bang Hoa Kỳ, người phạm tội khi hợp tác với chính phủ trong nỗ lực điều tra, truy tố người khác thì có thể được giảm án theo hai cách thức. Quy định giảm án có thể áp dụng trước khi tuyên án theo hướng dẫn Tuyên án Liên bang hoặc sau khi tuyên án theo Quy tắc Tố tụng hình sự Liên bang. Theo đó, người phạm tội có thể được giảm án tù nhiều tháng hoặc nhiều năm hoặc hoàn toàn tránh được thời gian ngồi tù. Trong phạm vi bài viết, nhóm tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu so sánh với mục đích phân tích quy định giảm mức phạt tù sau khi tuyên án theo Quy tắc Tố tụng hình sự Liên bang Hoa Kỳ (Federal Rule of Criminal Procedure - FRCP) về nguồn luật (1), điều kiện (2), thẩm quyền đề nghị (3) và mức giảm án (4). Với những nội dung trên, nhóm tác giả cũng phân tích các quy định có liên quan theo Luật Hình sự và Luật Thi hành án Hình sự Việt Nam và so sánh học hỏi một số kinh nghiệm từ pháp luật Hoa Kỳ để hoàn thiện quy định này.  Thạc sĩ, giảng viên Khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật Tp.HCM.  Thạc sĩ, giảng viên Khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật Tp.HCM. 1 18 U.S. Code Chapter 227- Sentence [https://www.govinfo.gov/content/pkg/USCODE-2011-title18/html/USCODE-2011-title18-partII- chap227.htm] (truy cập ngày 20/4/2024). 2 27 tiểu bang vẫn áp dụng án tử hình: Alabama, Arizona, Arkansas, California, Florida, Georgia, Idaho, Indiana, Kansas, Kentucky, Louisiana, Mississippi, Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, North Carolina, Ohio, Oklahoma, Oregon, Pennsylvania, South Carolina, South Dakota, Tennessee, Texas, Utah và Wyoming. Chính phủ liên bang Hoa Kỳ và Quân đội Hoa Kỳ cũng duy trì án tử hình. [https://www.law.cornell.edu/wex/capital_punishment] (truy cập ngày 09/9/2024).
2 Từ khoá: giảm hình phạt tù đã tuyên, Quy tắc Tố tụng hình sự Liên Bang Hoa Kỳ, Luật Hình sự Việt Nam, Luật Thi hành án hình sự Việt Nam. 1. Nguồn luật điều chỉnh quy định giảm mức phạt tù 1.1 Nguồn luật điều chỉnh quy định giảm mức phạt tù theo pháp luật hình sự Liên Bang Hoa Kỳ Ở Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, pháp luật liên bang và pháp luật bang là hai hệ thống pháp luật tồn tại và có tính độc lập tương đối. Nguồn pháp luật hình sự liên bang là Bộ luật Hình sự mẫu (Model Penal Code - MPC)3 và Quyển 18 của Bộ tổng luật Mỹ (Tittle 18 United States Code - T18USC)4 . Quy định giảm án có thể áp dụng trước khi tuyên án theo hướng dẫn Tuyên án Liên bang hoặc sau khi tuyên án theo Quy tắc Tố tụng hình sự Liên bang. Trong đó: - Hướng dẫn tuyên án Liên bang (United States Sentencing Guidelines - USSG) do Ủy ban tuyên án Hoa Kỳ (United States Sentencing Commission) biên soạn, cung cấp cho các thẩm phán liên bang phạm vi tuyên án công bằng và nhất quán. Cần lưu ý rằng các hướng dẫn này không bắt buộc, thẩm phán liên bang vẫn có quyền giải thích và áp dụng một bản án khác cao hoặc thấp hơn bản án được tính toán trong các hướng dẫn. Bằng cách sử dụng các hướng dẫn này, Quốc hội đang tìm cách thu hẹp sự chênh lệch trong các bản án do các thẩm phán áp dụng đối với các tội danh tương tự do một người phạm phải trong hoàn cảnh tương tự. 5 - Quy tắc tố tụng hình sự Liên bang (Federal Rule of Criminal Procedure- FRCP) quy định các thủ tục tố tụng hình sự và truy tố tại các tòa án quận của Hoa Kỳ, tòa phúc thẩm và Tòa án tối cao. Mục đích của Quy định tố tụng hình sự liên bang là quyết định công bằng cho mọi thủ tục tố tụng hình sự, đảm bảo tính đơn giản trong thủ tục và công 3 Bộ luật Hình sự Mẫu (Model Penal Code - MPC) được Viện nghiên cứu pháp luật Mỹ soạn thảo, Quốc hội thông qua và Tổng thống ban hành từ năm 1962, là một đạo luật mẫu được thiết kế để thúc đẩy và hỗ trợ các cơ quan lập pháp tiểu bang Hoa Kỳ cập nhật và chuẩn hóa luật hình sự của Hoa Kỳ. MPC là khung pháp lý của luật hình sự liên bang và mặc dù không có tính chất bắt buộc chính thức, nhưng đóng vai trò quyết định với tính chất là mô hình pháp lý trong việc cải cách luật hình sự của các bang được bắt đầu từ cuối thế kỷ XX. [https://www.ali.org/publications/show/model-penal-code] (truy cập ngày 20/5/2024). 4 Còn T18USC (với tiêu đề “Các tội phạm và tố tụng hình sự”) được coi như Bộ luật Hình sự hiện hành của Liên bang vì nó chứa tất cả những văn bản pháp luật hình sự do các cơ quan công quyền liên bang đã thông qua, ban hành và đang có hiệu lực áp dụng. 18 U.S. Code Chapter 227- Sentence [https://www.govinfo.gov/content/pkg/USCODE-2011-title18/html/USCODE-2011-title18-partII-chap227.htm] (truy cập ngày 20/4/2024). 5 United States Sentencing Guidelines Overview. [https://www.thefederalcriminalattorneys.com/federal-sentencing-guidelines] (truy cập ngày 21/02/2024).
3 bằng trong quản lý, đồng thời loại bỏ chi phí và sự chậm trễ không thể biện minh được.6 Theo đó, quy tắc về giảm mức phạt tù sau khi tuyên án được quy định tại Quy tắc 35 (Rule 35).7 1.2 Nguồn luật điều chỉnh quy định giảm mức phạt tù theo pháp luật Việt Nam Vấn đề giảm mức phạt tù (hay giảm thời hạn chấp hành án phạt tù) là một vấn đề khá phức tạp, liên quan đến nhiều cơ quan và được điều chỉnh bởi nhiều nguồn luật khác nhau. Hiện nay, cả pháp luật hình sự, pháp luật thi hành án hình sự đều là những công cụ được sử dụng để điều chỉnh vấn đề này ở những phương diện khác nhau. Cụ thể, nguyên tắc xét giảm, mức xét giảm và điều kiện xét giảm chấp hành hình phạt được quy định tại Điều 63, Điều 64 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (BLHS); phần thủ tục được điều chỉnh bởi điều 38 Luật Thi hành án hình sự năm 2019 (LTHAHS). Ngoài 2 văn bản trên, việc giảm thời hạn chấp hành án còn được điều chỉnh bởi những văn bản dưới luật như: Nghị quyết 03/2024/NQ-HĐTP ngày 10/06/2024 hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về thời hiệu thi hành bản án, miễn chấp hành hình phạt, giảm mức hình phạt đã tuyên, giảm thời hạn chấp hành hình phạt trong trường hợp đặc biệt, hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù (viết tắt là NQ 03/2024/NQ-HĐTP); Thông tư liên tịch 02/2013/TTLT-BCA-BQP- TANDTC-VKSNDTC ngày 15/5/2013 hướng dẫn thi hành các quy định về giảm thời hạn chấp hành án phạt tù đối với phạm nhân (viết tắt là TTLT 02/2013/TTLT- TTLT- BCA-BQP-TANDTC-VKSNDTC; Thông tư liên tịch 02/2021/TTLT- BCA- BQP- TANDTC - VKSNDTC ngày 12/8/2021 quy định quan hệ phối hợp trong việc thực hiện trình tự, thủ tục tạm định chỉ và giảm thời hạn chấp hành án phạt tù (viết tắt là TTLT 02/2021/TTLT- BCA- BQP- TANDTC – VKSNDTC); Nghị định số 133/2020/NĐ-CP ngày 09/11/2020 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Thi hành án hình sự trong đó có quy định về tiêu chuẩn xếp loại phạm nhân (viết tắt là NĐ133/2020/NĐ- CP); Thông tư 103/2021/TT-BCA ngày 11/11/2021 của Bộ Công an quy định về xếp loại chấp hành án phạt tù đối với các phạm nhân tại các trại giam thuộc Bộ Công an (viết tắt là TT 103/2021/TT-BCA); Thông tư số 181/2013/TT-BQP ngày 08/10/2013 của Bộ Quốc phòng quy định tiêu chuẩn thi đua và xếp loại chấp hành án phạt tù tại các 6 Federal Rules of Criminal Procedure. Quy định tố tụng hình sự được sửa đổi lần cuối vào năm 2023. [https://www.uscourts.gov/rules-policies/current-rules-practice-procedure/federal-rules-criminal-procedure] (truy cập ngày 21/02/2024). 7 Federal Rules of Criminal Procedure, Title VII – Post-Conviction Procedures, Rule 35. Correcting or reducing a sentence, tr.50. [https://www.uscourts.gov/sites/default/files/federal_rules_of_criminal_procedure_-_december_2020_0.pdf] (truy cập ngày 20/02/2024).
4 trại giam, trại tạm giam thuộc Bộ quốc phòng (viết tắt là TT 181/2013/TT-BQP) cũng như một số công văn mang tính nội bộ ngành. Như vậy, so với pháp luật Hoa Kỳ, việc quy định về giảm mức phạt tù hiện nay tại Việt Nam được điều chỉnh bởi khá nhiều văn bản. Mặc dù quy định về thủ tục giảm thời hạn chấp hành án không còn được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) như trước đây, tuy nhiên, có thể thấy rằng để thực hiện việc xét giảm thời hạn chấp hành án cho phạm nhân, các cơ quan có thẩm quyền phải căn cứ vào rất nhiều các văn bản. Vấn đề nữa là các văn bản này ban hành đan xen nhau, thời gian ban hành không mang tính logic, nội dung có phần không tách bạch, chồng lấn lên nhau dẫn đến một số khó khăn nhất định cho các cơ quan áp dụng, đồng thời thể hiện một kỹ thuật lập pháp chưa hoàn thiện. Ví dụ: pháp luật hình sự quy định về nội dung: tức là căn cứ xét giảm, mức xét giảm như thế nào sẽ do pháp luật hình sự quy định. Dựa trên các quy định của pháp luật nội dung, luật hình thức (Luật Thi hành án hình sự) sẽ quy định các vấn đề như thủ tục, thẩm quyền, về hồ sơ xét giảm, tổ chức thực hiện các quyết định của cơ quan có thẩm quyền về vấn đề xét giảm. Tuy nhiên hiện nay, Điều 63 BLHS năm 2015 ngoài quy định về căn cứ, mức giảm thì còn “lấn” sang quy định về thủ tục “....thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Tòa án có thể quyết định giảm thời hạn chấp hành hình phạt.” hay ngược lại, Thông tư liên tịch số 02/2013/TTLT-BCA-BQP-TANDTC-VKSNDTC - một trong những văn bản được ban hành nhắm hướng dẫn thủ tục thực hiện việc xét giảm thì quy định gần như rất đầy đủ các nội dung liên quan đến xét giảm bao gồm cả căn cứ để xét giảm hay mức xét giảm vốn dĩ là nội dung được pháp luật hình sự quy định. Điều này như tác giả đã đề cập ở trên thể hiện kỹ thuật lập pháp chưa thật sự hoàn thiện, nên cần tách bạch phạm vi điều chỉnh của từng vấn đề cho phù hợp với lý luận. 2. Quy định về điều kiện giảm mức phạt tù đã tuyên 2.1. Quy định về điều kiện giảm mức phạt tù đã tuyên theo FRCP 35(b) Theo FRCP 35(b) quy định:8 (2) Kiến nghị sau này. Theo đề nghị của chính phủ sau hơn một năm kể từ khi tuyên án, Tòa án có thể giảm án nếu sự hỗ trợ đáng kể của bị cáo liên quan đến: (A) thông tin mà bị cáo không được biết cho đến một năm hoặc lâu hơn sau khi tuyên án; 8 Federal Rules of Criminal Procedure, Title VII, Rule 35. Correcting or reducing a sentence, tlđd, tr.50.