Title A 230.046_DGS-CHAU MY LA TINH VA THAN HOC GIAI PHONG.pdf ✅

2 2.1 Toân Giaùo Giaùo Hoäi Chaâu Myõ Latinh vaøo thôøi kyø nay ( 1950-1960) soáng nhö moät Giaùo Hoäi taùch bieät. Coäng ñoàng kitoâ höõu Chaâu Myõ Latinh ñöôïc khai sinh trong cuoäc choáng caûi caùch vaø ñaõ luoân luoân noåi baät veà ñaëc ñieåm laø coù thaùi ñoä baûo thuû ñoái vôùi ñöùc tin. Vì theá, nay ñöôïc cuûng coá- trong moät vaøi tröôøng hôïp bôûi söï thuø ñòch cuûa caùc phong traøo töï do vaø choáng giaùo sæ vaøo theá kyû 19 vaø môùi ñaây, do chuû nghóa pheâ phaùn gay gaét cuûa nhöõng ngöôøi ñang ñaáu tranh nhaèm bieán ñoåi caûi caùch xaõ hoäi maø Giaùo Hoäi ñaõ lieân keát chaët cheõ. Caù nhaân kitoâ höõu, caùc coäng ñoàng nhoû vaø Giaùo Hoäi xeùt nhö moät toaøn theå ñang trôû neân yù thöùc chính trò hôn vaø ñang thuû ñaéc moät hieåu bieát lôùn lao hôn veà thöïc taïi ñang dieãn bieán cuûa Chaâu Myõ Latinh, nhaát laø trong caên nguyeân cuûa noù. Thaät ra coäng ñoàng kitoâ höõu ñang baét ñaàu ñoïc ñöôïc moät caùch chính trò nhöõng daáu chæ thôøi ñaïi chaâu myõ latinh. Trong nhöõng nhoùm Kitoâ höõu lôùn, moät daán thaân chính trò nhaèm kieán taïo moät xaõ hoäi coâng baèng hôn. Hoï thaáy roõ thöïc traïng cuûa ñaát nöôùc, nhöõng caûnh thaät ñau loøng, töø ñoù ñaõ khieán Giaùo hoäi coá tìm söï uûng hoä cuûa nhöõng nhoùm coù quyeàn löïc kinh teá ñeå ñoái ñaàu vôùi caùc ñoái thuû cuûa mình, caùi ñieàu mình ñaõ tin laø moät cô hoäi rao giaûng Tin Möøng caùch bình an. 3. Söï Ra Ñôøi Cuûa Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng Töø moät neàn kinh teá bò leä thuoäc daãn tôùi söï keùm phaùt trieån vaù noù keùo theo söï ngheøo ñoùi, laïc haäu, bò trò, bò aùp böùc, hoá saâu tieáp tuïc saâu hôn. Töø ñoù ñöa ñeán vieäc nhaän thöùc veà söï kieän leä thuoäc vaø nhöõng haäu quaû cuûa noù ñaõ laøm cho moát yù thöùc môùi veà thöïc taïi chaâu myõ latinh. Moät luïc ñaïi luïc bò trò vaø bò aùp böùc ñaõ daãn hoï tôùi moät yù thöùc giaûi phoùng, moät cuoäc caùnh maïng. Hoï tin raèng, chæ coù phaùt trieån chaân chính cho chaâu myõ Latinh khi naøo coù söï giaûi phoùng khoûi aùch thoáng trò cuûa caùc nöôùc ñaïi tö baûn, nhaát laø cuûa nöôùc huøng maïnh hoa kyø. Moät cuoäc caùnh maïng xaõ hoäi seõ thay ñoåi nhöõng ñieàu kieän sinh soáng caûu hoï moät caùch trieät ñeå vaø ñaày nhaân phaåm. Töø ñoù, nhöõng khu vöïc bò aùp böùc daàn daàn yù thöùc veà nhöõng lôïi ích giai aáp cuûa mình vaø veà con ñöôøng ñau khoå, phaûi ñi theo ñeå hoaøn thaønh cuoäc ñaùnh ñoå thöïc traïng, laø tieán tôùi moät phong traøo giaûi phoùng ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi môùi. Beân caïnh ñoù caùc phaàn töû khaùc nhau trong daân Thieân Chuùa ñang daàn daàn daán thaân trong nhieàu ñöôøng loái khaùc nhau vaøo con ñöôøng giaûi phoùng. Hoï yù thöùc raèng cuoäc giaûi phoùng naøy bao haøm moät caét ñöùt vôùi thöïc traïng, raèng cuoäc giaûi phoùng keâu goïi cuoäc caùch maïng xaõ hoäi. Tröôùc tieân laø caùc giaùo daân, hoï daán thaân chính trò nhaèm kieán taïo moät xaõ hoäi coâng baèng hôn. Caùc phong traøo toâng ñoà treû ñaõ ñaõ trieät ñeå hoaù nhöõng choïn löïa chính trò caûu mình. Hôn nöõa, nhieàu ngöôøi ñaõ khaùm phaù ra beân trong nhöõng phong traøo naøy ñoøi hoûi tin möøng cho moät cuoäc daán thaân ngaøy caøng quyeát lieät hôn. Keá ñeán laø nhöõng linh muïc vaø tu só. Moät nhaän thöùc roõ raøng veà caùc thöïc taïi bi thaûm cuûa luïc ñòa, nhöõng söï löïa choïn roõ raøng maø söï cöïc hoaù chính rò ñoøi hoûi, caùi khoâng khí tham gia tích hôn vaøo ñôøi soáng Giaùo Hoäi maø Vaticano II ñaõ taïo neân vaø söï vaø söï thuùc baùch do hoäi nghò chaâu myõ latinh taïi Madellin gaây neân. Taát caû caùc yeáu toá naøy ñaõ laøm cho giôùi linh muïc vaø giôùi tu só ngaøy nay trôû thaønh moät trong nhöõgn nhoùm naêng ñoäng nhaát vaø tích cöïc nhaát trong giaùo hoäi chaâu myû Latinh. Taát caû nhöõng ñieàu noùi treân ñaõ taïo ra moät loái suy tö môùi veà nhöõng vaán naïn do thaùi ñoä môùi naøy ñaët ra, vì theá suy tö thaàn hoïc môùi hieän ñang dieãn tieán taïi chaâu myõ Latinh, xuaát phaùt töø caùc kitoâ höõu daán thaân giaûi phoùng daân toäc mình vaø vì theá maø traøo löu thaàn hoïc giaûi phoùng tra ñôøi. Noù ñaõ ra ñôøi vaø phaùt trieån trong hoaøn caûnh aùp böùc, boùc loät, vaø ñau khoå
3 trong ñoù haøng trieäu con ngöôøi ñang soáng. Anh em nhaø Boff ñaõ ñònh nghóa thaàn hoïc giaûi phoùng nhö laø: “ tieáng keâu la caáu aâm cuûa ngöôøi ngheøo töø ñöùc tin.”2 Liberation theology thaàn hoïc giaûi phoùng ( phaùt xuaát töø chaâu myõ la tinh töø ñaàu thaäp nieân 1960 khi coù nhieàu giaùm muïc vaø giaùo só coâng giaùo tham gia cuøng daân chuùng choáng laïi aùp böùc boùc loät. Thaàn hoïc giaûi phoùng phaù boû haøng raøo truyeàn thoáng giöõa toân giaùo vaø chính trò, phaân tích lòch söû theo trieát hoïc ñaáu tranh giai caáp vaø do ñoù trôû thaønh moät noå löïc nhaèm keát hôïp ñöùc tin Kitoâ giaùo vôùi söï daán thaân laøm thay ñoåi xaõ hoäi. Thuaät ngöõ thaàn hoïc giaûi phoùng ñöôïc duøng laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1973 do linh muïc Gustavo Guitìerrez ngöôøi Peru)3 NOÄI DUNG 1. Ñöùc Kitoâ – Con Ngöôøi Lòch söû 1.1 Con Ngöôøi Lòch söû Con ngöôøi lòch söû nôi Ñöùc Gieâsu, ñöôïc theå hieän ngang qua Thieân Chuùa laø moät hình aûnh soáng ñoäng yeâu thöông qua hai ngaøn naêm vaãn khoâng mai moät hay lu môø; ñaëc bieät qua nhoùm möôøi hai, khi gaëp tröïc dieän vôùi Ngaøi hoï lieàn boû moïi söï maø ñi theo. Ñeân caùc phuï nöõ, ngay caû nhöõng ngöôøi ngheøo, ngöôøi bò aùp böùc, vaø nhöõng ngöôøi maø ñöùc gieâsu ñaõ vöïc daäy, trong ñoù coù caùc moân ñeä ôû Galileâ, caùc moân ñeä ôû Gieâricoâ laø oâng Giakeu, ôû gieârusalem oâng giuse ngöôøi Arimata vaø Nicoâñeâmoâ. Ngoaøi ra coù caû nhöõng ngöôøi Dothaùi noùi tieáng Hylaïp, coù caû nhöõng ngöôøi Phariseâu vaø tö teá gia nhaäp coäng ñoaøn ñöôïc thaønh laäp ôû Gieârusalem (Cv 6,7; 15, 5)... ñaëc bieät Ngaøi quan taâm ñeán nhöõng ngöôøi baàn cuøng, nhöõng ngöôøi bò xaõ hoäi loaïi boû. Nhöõng ngöôøi naøy ñeàu caûm kích tröôùc khía caïnh ñaëc bieät nôi Chuùa Gieâsu khi nhìn thaáy vaø nghe lôøi Ngöôøi. Maêc duø Ngaøi khoâng coù hoïc thuyeát, khoâng coù giaùo ñieàu, vaø cuõng chaúng coù moät phöông phaùp naøo ñöa ra, nhöng hoï vaãn ñi theo vaø ñaët troïn nieàm tin vaøo ngöôøi. Ñieàu naøy chöùng toû raèng thôøi ñoù, Ngaøi laø ngöôøi ñöôïc daân chuùng raát meán moä. Ñöôïc söï meán moä cuûa daân chuùng, Ñöùc Gieâsu tieáp tuïc taùc ñoäng saâu saéc ñeán nhöõng ngöôøi theo mình nhôø söùc maïnh cuûa Thaán Khí: “Baây giôø Chuùa laø Thaàn Khí, vaø ôû ñaâu coù Thaàn Khí cuûa Chuùa, thì ôû ñaáy coù töï do... bôûi vì taùc ñoäng cuûa Chuùa laø Thaàn Khí” (2Cr 3, 17- 18). Ñeán noãi laø hoï tin laø khoâng ai coù theå baèng Ngöôøi hoaëc lôøn hôn Ngöôøi keå caû Moâiseâ hay Eâlia (Mc 9, 2-8), keå caû Abraham (Ga 8, 58), khoâng theå naøo chaáp nhaän coù vieäc moät vò ngoân söù hay moät Ñaáng xeùt xöû hay Meâsia seõ ñeán sau Ñöùc Gieâsu vaø lôùn hôn Ñöùc Gieâsu (Ga 7, 31). Ñöùc Gieâsu laø taát caû nhöõng gì ngöôøi Do thaùi ñaõ töøng hy voïng vaø caàu xin. Ngaøi ñeán ñeå laøm troïn lôøi höùa vaø moïi lôøi tieân tri ñaõ noùi ñeán trong Cöïu öôùc. Theo truyeàn thoáng ñaõ khaúng ñònh: Ñöùc Gieâsu laø Lôøi cuûa Thieân Chuùa. Ñöùc Gieâsu maëc khaûi Thieân Chuùa cho chuùng ta. Khi noùi raèng Ñöùc Gieâsu laø Thaàn Linh, laø thuoäc veà Thieân Chuùa. Chuùng ta khoâng mong theâm baát cöù ñieàu gì vaøo nhöõng ñieàu maø chuùng ta ñaõ bieát ñöôïc veà Ñöùc Gieâsu. Cho ñeán baây giôø chuùng ta cuõng khoâng muoán thay ñoåi baát cöù ñieàu gì maø chuùng ta noùi veà Ngöôøi. Noùi veà Ñöùc Gieâsu laø Thaán Linh thì ñieàu ñoù cuõng khoâng laøm thay ñoåi söï hieåu bieát cuûa chuùng ta veà Ngaøi; maø chæ coù thay ñoåi söï hieåu bieát veà Thaàn Tính. Chuùng ta khoâng chæ quay maët ñoái vôùi caùc vò chuùa: tieàn baïc, quyeàn löïc, danh voïng, hay baûn thaân. Chuùng ta cuõng quay maët ñoái vôùi moïi hình aûnh cuõ kyõ cuûa moät Thieân Chuùa rieâng tö, ñeå thaáy Thieân Chuùa cuûa ta nôi Ñöùc Gieâsu vaø nhöõng gì maø Ngöôøi baøy toû. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø chuùng ta phaûi huyû boû Cöïu öôùc vaø loaïi boû Thieân Chuùa cuûa Abraham, cuûa Isaac 2 ibid 3 TÖØ ÑIEÅN COÂNG GIAÙO ANH VIEÄT. Tr. 695. NXB Toân Giaùo
4 vaø Giacop. Coù nghóa laø neáu chuùng ta chaáp nhaän Döùc Gieâsu laø Thaàn Linh, chuùng ta phaûi chuù giaûi laïi Cöïu öôùc theo quan ñieåm cuûa Ñöùc Gieâsu vaø chuùng ta phaûi coá gaéng hieåu Thieân Chuùa cuûa Abraham, Isaac vaø Giacop nhö Ñöùc Gieâsu ñaõ hieåu. Chuùng ta chaáp nhaän Thieân Chuùa cuûa Cöïu öôùc laø Ñaáng maø baây giôø ñaõ thay ñoåi vaø laøm dòu ñi nhöõng muïc ñích tröôùc kia ñeå hoaøn toaøn thöông xoùt toaøn theå nhaân loaïi. Theo truyeàn thoáng Hípri Kitoâ, Thieân Chuùa laø moät thöïc teá khaùch quan vaø ban boá quy taéùc bôûi vì Ngöôøi laø neàn taûng cho moät coäng ñoaøn lòch söû. Khi ta noùi ñeán Maùu Thaùnh Ñöùc Kitoâ, vieäc ñeàn buø cuûa Ngöôøi, Coâng traïng cuûa Ngöôøi ta phaûi loaïi boû moïi yù töôûng veà moät hoã quan theå lyù vaø ngoaïi taïi giöõa nguyeân nhaân vaø haäu quaû, vaø chæ nghó ñeán moät nguyeân nhaân tinh thaàn, moät hoã quan, moät keát quaû tinh thaàn. Yù ñònh, döï phoùng cuûa Ñöùc Kitoâ thuoäc veà yù töôûng ñoù; ta phaûi luoân luoân neáu chính danh Ñöùc Kitoâ, Ñaáng ñaõ theo leänh Thieân Chuùa maø ñeo ñuoåi muïc ñích laø giaûi phoùng hay cöùu chuoäc loaøi ngöôøi, vaø ñaõ töï nguyeän öng nhaän caùc bieán coá trong chính mình Ngöôøi vaø trong baûn thaân. Trong thöïc haønh caù nhaân, moãi kitoâ höõu phaûi tin ñöùc Kitoâ vaø vaän duïng Ñöùc Kitoâ hay coâng ñöùc ñöôïc coâng nhaän cuûa Ngöôøi, sao cho coù lôïi cho mình ñeå ñaït ñeán ôn cöùu ñoä. Nôi ñaây cuõng nhö trong moïi chuyeän tinh thaàn khoâng coù choã nghæ chaân ñeå gaëp; nghóa laø khoâng coù tieâu chuaån coá ñònh. Nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ laø Thieân Chuùa döïa vaøo xaùc tín rieâng, maø moãi ngöôøi töï ñaït tôùi, veà phuùc lôïi noäi taâm caàn thieát maø Ñöùc Kitoâ phaûi ñeâm laïi cho mình. Nieàm xaùc tín naøy ngaøy caøng haøm chöùa söï hieåu bieát raèng veà maët tinh thaàn mình thieáu thoán ñuû ñieàu vaø noãi quan taâm ñem Ñöùc Kitoâ vaøo choå thieáu thoán ñoù phaûi moãi ngaøy moät nhieàu, vì Ngöôøi laø nguoàn goác haïnh phuùc thieâng lieâng thích hôïp cho chính mình. Trong Ñöùc Kitoâ chæ coù taïo vaät tinh thaàn luoân luoân môùi meû laø quan troïng; taïo vaät naøy khoâng theå giaø ñi ñöôïc, nhö nhieàu coâng thöùc giaûng daïy vaø dieãn ngöõ coù theå noùi laø, vaø thöïc söï laø hoaøn toaøn cuõ kyõ vaø keùm hieäu naêng. Vaäy vaán ñeá caên baûn ñaët ra laøm sao ta coù theå gaùn cho Ñöùc Gieâsu lòch söû moät giaù trò “khaùch quan”; nhaân ñoù ngöôøi ta caøng theâm chuù yù ñeán yù nghóa cuûa nhaân tính Ñöùc Gieâsu vaø ñeán vai troø laøm Thaày vaø laøm göông saùng cuûa Ngöôøi. Ñöùc Gieâsu Kitoâ laø gì ñoái vôùi chuùng ta thì ñieàu ñoù loä roõ trong chöùc naêng thieâng lieâng vaø luaân lyù cuûa Ngöôøi. 1.2 Ñöùc Gieâsu Lòch Söû Theo Chieàu Höôùng Giaûi Phoùng - YÙ nghóa cuûa Ñöùc Gieâsu lòch söû theo chieàu höôùng giaûi phoùng - Kitoâ hoïc taïi Chaâu Myõ Latinh nhaán maïnh Ñöùc Gieâsu lòch söû hôn laø Ñöùc Kitoâ cuûa nieàm tin. - Kitoâ hoïc ñoùn nhaän ra nhieàu cô caáu gioáng nhau trong hoaøn caûnh thôøi Ñöùc Gieâsu vaø hoaøn caûnh hieän taïi, aùp böùc khaùch quan vaø caûnh leõ thuoäc ñöôïc caûm nhaän veà maët chuû quan nhö ngöôïc laïi vôùi keá hoaëch lòch söû cuûa Thieân Chuùa. - Ñöùc Gieâsu lòch söû cho ta tröïc tieáp lieân laïc vôùi chöông giaûi phoùng vaø hoaït ñoäng cuûa ngöôøi. - Ñöùc Gieâsu lòch söû cho thaáy raèng moïi hoaït ñoäng giaûi phoùng daãn tôùi xung ñoät vaø ngöôøi ta hieåu töông lai thöôøng daønh cho nhöõng ai theo tinh thaàn ngoân söù maø haønh ñoäng vôùi döï phoùng giaûi phoùng cuûa Ngöôøi. 1.3 Ñöùc Gieâsu Lòch Söû Vaø Vöông Quoác Thieân Chuùa - Ñöùc Gieâsu lòch söû ñaõ khoâng muoán rao giaûng chính mình, hay Giaùo Hoäi hay Thieân Chuùa, maø laø muoán rao giaûng Vöông quoác Thieân Chuùa. Ñaèng sau bieåu töôïng veà Vöông quoác Thieân Chuùa laø hình aûnh khaûi huyeàn veà theá giôùi vaøo buoåi keát thuùc thôøi gian. Vaäy veà