Title A 231.044_CHUA BA NGOI 2 - NGUYEN VAN TRINH.pdf ✅

1 PHAÀN III LÒCH SÖÛ TÍN ÑIEÀU THIEÂN CHUÙA BA NGOÂI Thuaät ngöõ TRINITAS (TRINITEÙ) khoâng coù trong Taân Öôùc. Thuaät ngöõ naøy laø moät toång hôïp ñeå noùi leân moät tín ñieàu quan troïng nhaát cuûa Kitoâ giaùo. Người ta gaëp thuaät ngöõ TRIAS, coù nghóa laø 3, ñeå noùi veà ba ngoâi vò thieân linh, laàn ñaàu tieân vaøo khoaûng naêm 180 scn trong caùc taùc phaåm cuûa Theùophile d’Antioche (A. Autolycus, II,15), nhưng taùc giaû laïi khoâng nhaän mình ñaõ saùng cheá ra thuaät ngöõ naøy. Tieáp ñeán Hippolyte thaønh Roâma (Contre Noeõt, 14) ñaõ söû duïng. Chính Tertullien (khoaûng 155-222) ñaõ ñöa thuaät ngöõ Trinitas vaøo thaàn hoïc Latinh (Contre Praxeas). Caùc Coâng ñoàng Niceùa, Constantinople I, Chalcedoine ñaõ khoâng söû duïng thuaät ngöõ Trias. Thuaät ngöõ naøy ñaõ ñöôïc Athanase thaønh Alexandria söû duïng thöôøng xuyeân. Trước khi ñi vaøo lòch söû tín ñieàu, chuùng ta neân ñoïc saùch GLTC ñeå coù moät caùi nhìn chung theo yù Giaùo hoäi : MAËC KHAÛI VEÀ THIEÂN CHUÙA BA NGOÂI "NHAÂN DANH CHUÙA CHA VAØ CHUÙA CON VAØ CHUÙA THAÙNH THAÀN" 232 Ngöôøi Ki-toâ höõu ñöôïc röûa toäi "nhaân danh Chuùa Cha vaø Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn" (Mt 28,19). Tröôùc khi laõnh nhaän bí tích, hoï phaûi traû lôøi 3 laàn "Toâi tin" ñeå ñaùp laïi nhöõng caâu thaåm vaán veà ñöùc tin vaøo Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. "Ñöùc tin cuûa moïi Kitoâ höõu ñeàu döïa treân maàu nhieäm Chuùa Ba Ngoâi" ( Th. Ceùsaire d'Arles, Tuyeân xöng ñöùc tin). 233 Ngöôøi Ki-toâ höõu ñöôïc röûa toäi "nhaân danh moät Thieân Chuùa" laø Chuùa Cha vaø Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, chöù khoâng phaûi "nhaân danh ba ngoâi vò" rieâng leû ( x. Tuyeân xöng ñöùc tin cuûa Giaùo hoaøng Vigiloâ naêm 552: DS 415). Vì chæ coù moät Thieân Chuùa laø Cha toaøn naêng vaø Con duy nhaát Ngöôøi vaø Thaùnh Thaàn : Ñoù laø Thieân Chuùa Ba Ngoâi Chí Thaùnh. 234 Maàu nhieäm Thieân Chuùa Ba Ngoâi laø maàu nhieäm troïng taâm cuûa ñöùc tin vaø ñôøi soáng ki-toâ höõu. Ñaây laø maàu nhieäm veà ñôøi soáng noäi taïi cuûa Thieân Chuùa, coäi nguoàn phaùt sinh moïi maàu nhieäm khaùc cuûa ñöùc tin vaø laø aùnh saùng chieáu soi caùc maàu nhieäm aáy. Ñaây laø giaùo huaán caên
2 baûn nhaát vaø troïng yeáu nhaát theo "phaåm traät caùc chaân lyù ñöùc tin" (DCG 43). "Troïn lòch söû cöùu ñoä chæ laø lòch söû veà ñöôøng loái vaø caùc phöông tieän maø Thieân Chuùa chaân thaät vaø duy nhaát laø Chuùa Cha vaø Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, duøng ñeå töï maëc khaûi, ñeå giao hoøa vaø keát hôïp vôùi Ngöôøi nhöõng ai töø boû toäi loãi" ( DCG 47). 235 Tieát naøy trình baøy caùch ngaén goïn : (I) Thieân Chuùa maëc khaûi maàu nhieäm Ba Ngoâi; (II) Hoäi Thaùnh trình baøy giaùo huaán ñöùc tin veà maàu nhieäm ñoù; (III) Chuùa Cha thöïc hieän "keá hoaïch nhaân haäu" cuûa Ngöôøi laø taïo döïng, cöùu chuoäc vaø thaùnh hoùa qua söù maïng cuûa Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. 236 Caùc Giaùo phuï phaân bieät Theologia (Thaàn luaän) vôùi Oikonomia (Nhieäm Cuïc). Thuaät ngöõ thöù nhaát chæ maàu nhieäm ñôøi soáng noäi taïi nôi Thieân Chuùa Ba Ngoâi. Thuaät ngöõ thöù hai chæ moïi coâng cuoäc Thieân Chuùa duøng ñeå töï maëc khaûi vaø thoâng ban söï soáng cuûa Ngöôøi. Nhôø Oikonomia maø chuùng ta ñöôïc bieát Theologia, nhöng ñoái laïi, Theologia soi saùng toaøn theå Oikonomia. Caùc coâng trình cuûa Thieân Chuùa maëc khaûi cho ta bieát Ngöôøi, vaø ñoái laïi, maàu nhieäm ñôøi soáng noäi taïi cuûa Thieân Chuùa giuùp chuùng ta hieåu caùc coâng trình cuûa Ngöôøi. Cuõng theá, trong caùc töông quan nhaân loaïi, con ngöôøi bieåu loä mình qua haønh ñoäng; caøng bieát moät ngöôøi, caøng hieåu roõ haønh ñoäng cuûa hoï hôn. 237 Thieân Chuùa Ba Ngoâi laø maàu nhieäm ñöùc tin hieåu theo nghóa chaët cheõ nhaát, moät trong nhöõng "maàu nhieäm ñöôïc aån giaáu trong Thieân Chuùa... khoâng ai bieát ñöôïc neáu ôn treân khoâng maëc khaûi" (SPF 16). Chaéc chaén Thieân Chuùa ñaõ ñeå laïi daáu veát cuûa baûn theå Ba Ngoâi trong coâng cuoäc taïo döïng vaø trong doøng maëc khaûi Cöïu Öôùc. Nhöng tröôùc cuoäc nhaäp theå cuûa Con Thieân Chuùa vaø söù vuï cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, maàu nhieäm Ba Ngoâi vaãn laø moät maàu nhieäm maø nguyeân lyù trí cuûa loaøi ngöôøi vaø ngay caû ñöùc tin cuûa Ít-ra-en xöa cuõng khoâng theå vöôn tôùi ñöôïc. CHUÙA CHA ÑÖÔÏC MAÏC KHAÛI QUA CHUÙA CON 238 Ñaõ coù nhieàu toân giaùo bieát keâu caàu Thöôïng Ñeá vôùi töôùc hieäu "Cha". Thöôïng Ñeá thöôøng ñöôïc coi laø "cha cuûa caùc thaàn linh vaø cuûa ngöôøi phaøm". Trong daân Ít-ra-en, Thieân Chuùa ñöôïc goïi laø Cha vì laø Ñaáng saùng taïo vuõ truï (x. Ñnl 32,6; Ml 2,10 ). Hôn nöõa Thieân Chuùa coøn laø Cha vì ñaõ giao öôùc vaø ban leà luaät cho Ít-ra-en, "con ñaàu loøng cuûa Ngöôøi" (Xh 4,22). Ngöôøi cuõng ñöôïc goïi laø Cha cuûa vua It-ra-en (x. 2 Sm 7,14). Ñaëc bieät hôn nöõa, Ngöôøi laø "Cha cuûa ngöôøi ngheøo", cuûa coâ nhi, quaû phuï laø nhöõng keû ñöôïc Ngöôøi thöông yeâu che chôû (Tv 68,6). 239 Khi goïi Thieân Chuùa laø "Cha", ngoân ngöõ ñöùc tin chuû yeáu muoán neâu leân hai khía caïnh : Thieân Chuùa laø nguoàn goác ñaàu tieân cuûa moïisöï vaø laø Ñaáng uy quyeàn sieâu vieät, ñoàng thôøi laø
3 Ñaáng nhaân haäu yeâu thöông chaêm soùc moïi con caùi. Nôi Thieân Chuùa, tình cha con trìu meán naøy cuõng coù theå dieãn taû qua tình maãu töû (x. Is 66,13; Tv. 131,2) . Hình aûnh naøy laøm roõ neùt hôn tính noäi taïi cuûa Thieân Chuùa, moái thaâm tình giöõa Thieân Chuùa vaø thuï taïo. Nhö vaäy, ngoân ngöõ ñöùc tin ñöôïc hình thaønh töø kinh nghieäm veà cha meï traàn theá, nhöõng ngöôøi döôùi moät khía caïnh naøo ñoù, laø ñaïi dieän ñaàu tieân cuûa Thieân Chuùa nôi con ngöôøi. Nhöng kinh nghieäm ñoù cuõng cho thaáy laø cha meï traàn theá coù theå sai leäch vaø boùp meùo hình aûnh laøm cha laøm meï. Cho neân, caàn phaûi nhaéc laïi laø Thieân Chuùa vöôït treân söï phaân bieät phaùi tính cuûa ngöôøi phaøm. Ngöôøi khoâng laø nam maø cuõng khoâng laø nöõ. Ngöôøi laø Thieân Chuùa. Vì Ngöôøi laø nguoàn goác vaø laø chuaån möïc (x. Tv 68,6 ) cho chöùc naêng laøm cha laøm meï, neân Ngöôøi luoân troåi vöôït treân cha meï traàn theá : khoâng ai laø cha moät caùch troïn haûo nhö Thieân Chuùa. 240 Ñöùc Gieâ-su ñaõ maëc khaûi cho ta bieát Thieân Chuùa laø "Cha" theo moät nghóa chöa töøng coù : Ngöôøi khoâng chæ laø Cha vì laø Taïo Hoùa, töø muoân thuôû Ngöôøi laø Cha trong töông quan vôùi Con duy nhaát, Ngoâi Con töø muoân thuôû cuõng chæ laø Con trong töông quan vôùi Ngoâi Cha : "Khoâng ai bieát Ngöôøi Con tröø Chuùa Cha, cuõng nhö khoâng ai bieát Chuùa Cha tröø Ngöôøi Con vaø keû maø Ngöôøi Con muoán maëc khaûi cho" (Mt 11,27). 241 Vì vaäy caùc toâng ñoà tuyeân xöng Ñöùc Gieâ-su laø "Ngoâi Lôøi vaãn coù töø luùc khôûi ñaàu beân Thieân Chuùa vaø laø Thieân Chuùa" (Ga 1,1),laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa voâ hình (Cl 1,15), laø "phaûn aùnh veû huy hoaøng, laø hình aûnh cuûa baûn theå Thieân Chuùa" (Dt 1,3). 242 Tieáp ñoù, theo truyeàn thoáng caùc toâng ñoà ñeå laïi, naêm 325 taïi Coâng Ñoàng chung thöù nhaát Ni- xeâ-a, Hoäi Thaùnh tuyeân xöng Chuùa Con "ñoàng baûn theå" vôùi Chuùa Cha, nghóa laø moät Thieân Chuùa duy nhaát cuøng vôùi Ngöôøi. Coâng Ñoàng chung thöù hai Con-tan-ti-noâ-poâ-li naêm 381, vaãn giöõ laïi thuaät ngöõ ñoù, ñöôïc ñeà ra trong baûn kinh Tin Kính cuûa Ni-xeâ-a vaø ñaõ tuyeân xöng : Con Moät Thieân Chuùa sinh bôûi Chuùa Cha töø tröôùc muoân ñôøi, aùnh saùng bôûi aùnh saùng, Thieân Chuùa thaät bôûi Thieân Chuùa thaät, ñöôïc sinh ra maø khoâng phaûi ñöôïc taïo thaønh, ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha"(DS 150). CHUÙA CHA VAØ CHUÙA CON ÑÖÔÏC MAÏC KHAÛI NHÔØ THAÙNH THAÀN 243 Tröôùc leã Vöôït Qua, Ñöùc Gieâ-su baùo tin seõ cöû moät Ñaáng Baøo Chöõa khaùc (Ñaáng Baûo Veä), ñoù laø Chuùa Thaùnh Thaàn. Ngöôøi taùc ñoäng töø thuôû khai thieân laäp ñòa (x. St 1,2); Ngöôøi ñaõ duøng "caùc ngoân söù maø phaùn daïy" (Kinh Tin Kính Ni-xeâ-a Con-tan-ti-noâ-poâ-li). Nay Ngöôøi seõ ôû vôùi vaø trong caùc moân ñeä (x.Ga 14,17) ñeå daïy baûo (Ga 14,26)vaø daãn ñöa hoï ñeán "söï thaät troïn veïn" (Ga 16,13). Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc maëc khaûi nhö moät ngoâi vò Thieân Chuùa, khaùc vôùi Ñöùc Gieâ-su vaø vôùi Chuùa Cha.
4 244 Nguoàn goác vónh cöûu cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc maëc khaûi trong söù maïng traàn theá cuûa Ngöôøi. Thaùnh Thaàn ñöôïc cöû ñeán vôùi caùc toâng ñoà vaø Hoäi Thaùnh, vöøa do Chuùa Cha nhaân danh Chuùa Con, vaø cuõng do chính Chuùa Con, moät khi Ngöôøi trôû veà beân Chuùa Cha ( x.Ga 14,26; 15,26; 16,14). Vieäc cöû Chuùa Thaùnh Thaàn ñeán sau khi Ñöùc Gieâsu ñöôïc toân vinh (x.Ga 7,39), maëc khaûi moät caùch vieân maõn maàu nhieäm Thieân Chuùa Ba Ngoâi chí thaùnh. 245 Ñöùc tin toâng truyeàn veà Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ ñöôïc tuyeân xöng taïi Coâng Ñoàng chung Con- tan-ti-noâ-poâ-li naêm 381 : "Chuùng toâi tin kính Chuùa Thaùnh Thaàn, Ngöôøi laø Chuùa, vaø laø Ñaáng ban söï soáng; Ngöôøi phaùt xuaát töø Chuùa Cha" (DS 150). Qua ñoù, Hoäi Thaùnh nhìn nhaän Chuùa Cha laø "nguoàn goác vaø khôûi thuûy cuûa taát caû thieân tính" (Cñ. Toâ-leâ-ñoâ VI - 638: DS 490). Nguoàn goác vónh cöûu cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn vaø cuûa Chuùa Con khoâng phaûi laø khoâng coù lieân heä vôùi nhau: "Chuùa Thaùnh Thaàn laø Ngoâi Ba, laø Thieân Chuùa, laø moät vaø ñoàng haøng vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Con, cuøng baûn theå vaø cuõng cuøng baûn tính... Tuy nhieân, Ngöôøi khoâng chæ laø Thaàn Khí cuûa Chuùa Cha maø thoâi nhöng laø Thaàn Khí cuøng luùc cuûa Chuùa Cha vaø Chuùa Con" ( Cñ. Toâ-leâ-ñoâ naêm 675: DS 527). Baûn Kinh Tin Kính Coâng Ñoàng Con-tan- ti-no-po-li tuyeân xöng : "Ngöôøi cuøng ñöôïc phuïng thôø vaø toân vinh vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Con" (DS 150). 246 Kinh Tin Kính theo truyeàn thoáng La tinh tuyeân xöng raèng Chuùa Thaùnh Thaàn"phaùt xuaát töø Chuùa Cha vaø Chuùa Con (Filioque)". Coâng Ñoàng Floâ-ren-xeâ naêm 1438 neâu roõ : "Chuùa Thaùnh Thaàn laõnh nhaän baûn tính vaø höõu theå vöøa töø Chuùa Cha, vöøa töø Chuùa Con. Ñôøi ñôøi Ngöôøi phaùt xuaát töø Chuùa Cha vaø Chuùa Con nhö töø cuøng moät nguyeân lyù vaø töø moät nhieäm suy duy nhaát... Vaø bôûi vì taát caû nhöõng gì coù nôi Chuùa Cha, thì chính Chuùa Cha ñaõ ban cho Con Moät khi sinh ra Con, tröø höõu theå laø Cha. Ngay caû vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn phaùt xuaát töø Chuùa Con, thì Chuùa Con cuõng laõnh nhaän nôi Chuùa Cha töø ñôøi ñôøi, vì töø muoân thuôû Chuùa Cha ñaõ sinh ra Chuùa Con" (DS 1300-1301). 247 Lôøi khaúng ñònh "vaø Chuùa Con" (Filioque) khoâng coù trong kinh Tin Kính naêm 381 taïi coâng ñoàng Con-tan-ti-no-poâ-li, nhöng döïa theo moät truyeàn thoáng coå xöa cuûa tröôøng phaùi La tinh vaø A-le-xan-ri-a, Thaùnh Leâ-oâ I Giaùo Hoaøng ñaõ tuyeân xöng ñieàu naøy nhö moät tín ñieàu vaøo naêm 447 (DS 284). Tröôùc khi Roâ-ma bieát kinh Tin Kính cuûa naêm 381 vaø ñoùn nhaän kinh naøy vaøo naêm 451 taïi coâng ñoàng Can-xeâ-doâ-ni-a. Vieäc söû duïng coâng thöùc naøy (Filioque) trong kinh Tin Kính ñöôïc chaáp nhaän daàn daàn trong phuïng vuï La tinh töø theá kyû VIII ñeán theá kyû XI. Tuy nhieân, vieäc phuïng vuï La Tinh ñöa coâng thöùc Filioque vaøo trong Kinh Tin Kính cuûa Coâng Ñoàng Ni-xeâ-a Con-tan-ti-noâ-poâ-li coøn laø moái tranh caõi cho ñeán ngaøy nay vôùi caùc Giaùo Hoäi Chính Thoáng. 248 Truyeàn thoáng Ñoâng Phöông muoán nhaán maïnh Chuùa Cha laø nguoàn goác tieân khôûi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Khi tuyeân xöng Chuùa Thaùnh Thaàn "phaùt xuaát töø Chuùa Cha" (Ga 15,26),