Title A 262.7_Hiep thong GH.pdf ✅

CHÖÔNG 17 HOÄI THAÙNH, HIEÄP THOÂNG CUÛA CAÙC GIAÙO HOÄI HIEÄP THOÂNG Noùi ñeán Hieäp thoâng laø noùi ñeán troïng taâm cuûa maàu nhieäm Giaùo hoäi. Caùch chung, Hieäp thoâng mang yù nghóa chæ veà quan heä cuûa tín höõu vôùi Thieân Chuùa, cuõng nhö giöõa caùc tín höõu vôùi nhau trong Ñöùc Kitoâ nhôø Thaùnh Thaàn. Töø koinonia trong tieáng Hy laïp coù nghóa laø “lieân hieäp,” “thoâng phaàn,” “töông quan” cuûa con ngöôøi vôùi caùc thaàn linh hoaëc giöõa con ngöôøi vôùi nhau. Trong Baûn Cöïu Öôùc LXX, koinonía, töø phieân dòch cuûa töø khabar trong tieáng Hypri, khoâng mang yù nghóa toân giaùo. Taân Öôùc duøng töø koinonía 19 laàn (14 laàn trong vaên boä Phaoloâ) vôùi moät soá yù nghóa chæ veà: daây lieân laïc baùc aùi cuûa moät coäng ñoaøn, theå hieän qua vieäc quyeân goùp ñeå giuùp moät coäng ñoaøn khaùc (x. 2Cr 9: 13); moái hieäp thoâng vôùi Ñöùc Kitoâ (x. 1Cr 1: 9) qua vieäc thoâng phaàn nhöõng khoå ñau cuûa Ngaøi (x. Pl 3: 10), cuøng qua leã beû baùnh, bôûi ñoù laø haønh ñoäng “döï phaàn vaøo Thaân theå Ngaøi” (x. 1Cr 10: 16); vaø moái “hieäp thoâng” vôùi Thaàn Khí (x. 2Cr 13: 13). Trong Cv 2: 42, yù nghóa Giaùo hoäi hoïc hieän roõ qua töø koinonía: caùc kitoâ höõu hieäp thoâng vôùi nhau veà caû tinh thaàn laãn vaät chaát, qua vieäc cuøng nhau caàu nguyeän, chia seû cho nhau giaùo huaán cuûa caùc toâng ñoà, vaø caû cuûa caûi. Trong vaên boä Gioan, koinonía laø keát quaû cuûa ñöùc tin ñích thöïc,soáng ñoäng, laøm cho caùc kitoâ höõu hieäp thoâng vôùi Cha vaø Con, cuõng nhö vôùi nhau ôû trong Ngaøi (x. 1Ga 1: 1-4). [1] Ñeå dieãn ñaït Hieäp thoâng, caùc Giaùo phuï Hy laïp ñaõ duøng töø koinonía, bôûi muoán aùm chæ böõa tieäc Thaùnh Theå; [2] coøn beân Taây phöông, nhaát laø thaùnh Augustinoâ, thì duøng töø communio, coù yù lieân töôûng ñeán chính Giaùo hoäi. [3] Sau naøy töø ngöõ aáy toång hôïp caû hai yù nghóa, töùc hieäp leã vaø coäng ñoàng Hoäi thaùnh; vì vaäy, “tuyeät thoâng” coù nghóa laø bò döùt quan heä vôùi Giaùo hoäi vaø ñoàng thôøi bò caám chòu leã. Cho neân, Hieäp thoâng mang yù nghóa vöøa bí tích vöøa cöùu ñoä. [4] Töø thôøi thaùnh Hieâroânimoâ († 420), ñaõ coù thaønh ngöõ communio sanctorum, – caùc Thaùnh thoâng coâng – nghóa laø caùc tín höõu cuøng döï phaàn vaøo nhöõng söï thaùnh (nhö: caùc bí tích, Kinh thaùnh, caàu nguyeän, v.v.), vaø hieäp thoâng vôùi nhau ôû döôùi ñaát cuõng nhö treân trôøi vaø trong luyeän nguïc. HOÄI THAÙNH NHÖ HIEÄP THOÂNG “Hoï ñeå moïi söï laøm cuûa chung” (Cv 4:32). ‘Kitoâ höõu chaân chính phaûi coi taát caû nhöõng gì mình coù nhö laø taøi saûn chung cuûa moïi ngöôøi, luoân saün saøng vaø nhieät thaønh cöùu giuùp keû khoán cuøng’ (Saùch Giaùo lyù Ro^ma, 1.10.27). Kitoâ höõu laø ngöôøi quaûn lyù taøi saûn cuûa Chuùa.” [5] Suy tö veà Giaùo hoäi nhö laø moät nieàm hieäp thoâng soáng ñoäng, taát seõ lieân töôûng ñeán coäng ñoàng kitoâ sô khai taïi Gieârusalem nhö ñoïc thaáy trong trình thuaät cuûa saùch Coâng vuï Toâng ñoà. Vaticanoâ II ñaõ khai trieån nhieàu khía caïnh cuûa yù nieäm “Giaùo hoäi nhö hieäp thoâng;” nhöng ñaùng tieác laø boä Giaùo luaät môùi ñaõ khoâng öùng duïng nhöõng saùng kieán aáy vaøo trong thöïc teá. Hai chieàu kích thaàn vaø nhaân cuûa Hoäi Thaùnh ñeàu ñoøi phaûi coù hieäp thoâng tính. Phaùt sinh töø Thieân Chuùa Ba Ngoâi (nhö ñaõ baøn ñeán trong chöông hai), Hoäi thaùnh laø hình aûnh cuûa maàu nhieäm hieäp thoâng tuyeät ñoái: nhö Tam Vò thaàn linh vöøa hieäp nhaát maø vöøa khaùc bieät, thì cuõng theá, duy nhaát tính cuûa Giaùo hoäi laïi hieän dieän trong nhöõng khaùc bieät ña daïng cuûa coâng giaùo tính kyø dieäu. Duø Moãi Vò coù khaùc nhau, thì Ba Ngoâi cuõng coù chung cuøng moät thaàn tính, moät söùc soáng, moät trí lyù, moät yù chí, moät döï aùn cho lòch söû loaøi ngöôøi; cuõng vaäy, duø goàm nhieàu phaàn khaùc nhau, thì Giaùo hoäi cuõng chæ laø “moät thaân theå,” bôûi “chæ coù moät Thaàn Khí, vaø bôûi taát caû “ñaõ ñöôïc ôn ñeå chia seû cuøng moät nieàm hy voïng” (Ep 4: 4). Vì cuøng coù moät nieàm tin vaøo Lôøi cuûa Con, vaø nhôø nhaän ñöôïc tình thöông cuûa Thaùnh Thaàn, caùc tín höõu trôû neân con caùi cuûa cuøng moät Chuùa Cha. Nhôø pheùp Röûa nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn, caû caù nhaân caùc tín höõu laãn taäp ñoaøn Hoäi thaùnh ñeàu trôû thaønh taïo vaät môùi (x. Gl 6: 15), bôûi ñöôïc chia seû söï soáng môùi trong Thaàn Khí cuûa Chuùa. Vaø nhôø ñöôïc thoâng hieäp vôùi Thieân Chuùa, caùc phaàn töû cuûa Hoäi thaùnh môùi coù theå hieäp thoâng vôùi nhau thöïc söï. Thaùnh Gioan vieát: “Ñieàu chuùng toâi ñaõ thaáy vaø ñaõ nghe, chuùng toâi loan baùo cho caû anh em nöõa, ñeå chính anh em cuõng ñöôïc hieäp thoâng vôùi chuùng toâi, maø chuùng toâi thì hieäp thoâng vôùi Chuùa Cha vaø vôùi Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Con cuûa Ngöôøi” (1Ga 1:3). Vaticanoâ II vieát: “Chuùa Kitoâ... ñaõ thieát laäp Giaùo hoäi thaùnh thieän nhö moät coäng ñoaøn ñöùc tin, ñöùc caäy vaø ñöùc meán, moät cô caáu höõu hình giöõa traàn gian...” (LG 8a); vaø chính Thaùnh Thaàn “thoáng nhaát Giaùo hoäi trong nieàm thoâng hieäp vaø trong coâng taùc phuïc vuï” (LG 4). Töï baûn tính, con ngöôøi laø hieäp thoâng: nhaân vò chæ tröôûng thaønh nhö nhaân vò troïn veïn trong ñoái thoaïi vôùi moät nhaân vò khaùc; boûi nhaân vò mang tính chaát “töông quan” nhö caùc Ngoâi Vò Thieân Chuùa; ñoù laø heä quaû cuûa söï vieäc con ngöôøi laø hình aûnh Thieân Chuùa. Con ngöôøi môùi taát phaûi coù moät moái töông quan môùi ôû trong moät xaõ hoäi môùi laø Giaùo hoäi. Ôn cöùu ñoä laø hieäp thoâng, laø trôû neân thaân theå – moät taäp ñoaøn – cuûa Ñaàu ban söï soáng laø Ñöùc Kitoâ. Nhö caønh caét khoûi thaân nho, nhö chi theå lìa khoûi thaân theå thì khoâ heùo ñi, cuõng vaäy bò tuyeät thoâng thì söï soáng sieâu nhieân laâm nguy. Thieân Chuùa ñaõ laäp Hoäi thaùnh neân moâi tröôøng cöùu ñoä; vì theá, Taân Öôùc cho thaáy laø söï soáng cuûa Giaùo hoäi coát ôû hieäp thoâng. Ñaây laø moät soá ñoaïn ñieån hình: Cv 2: 42-47; 4: 32-34; 5: 12-14. Gioan loàng hieäp thoâng tính vaøo trong ñieàu raên môùi laø “haõy yeâu thöông nhau” (Ga 13: 34), gaén lieàn vôùi tình yeâu Thieân Chuùa nhö boùng vôùi hình: “Neáu ai coù cuûa caûi theá gian vaø thaáy anh em mình laâm caûnh tuùng thieáu, maø chaúng ñoäng loøng thöông, thì laøm sao tình yeâu Thieân Chuùa ôû laïi trong ngöôøi aáy ñöôïc?” (1Ga 3: 17). Nhö con ngöôøi, hieäp thoâng coù vaät theå tính. Hieäp thoâng laø coäng ñoàng, coäng sinh, coäng taùc, coäng söï... 1. Giaùo Hoäi Hieäp Thoâng Nhö Thaân Theå Lyù do saâu xa nhaát cuûa hieäp thoâng trong Giaùo hoäi naèm ôû nôi söï kieän caùc kitoâ höõu laø thaân theå Chuùa Kitoâ, vaø vì theá, laø chi theå cuûa nhau. [6] Thaâït vaäy, Hoäi thaùnh laø hieän thaân cuûa “maàu nhieäm” cöùu roãi: Chuùa Cha giaûi hoøa taát caû moïi ngöôøi vôùi nhau trong moät thaân theå nhôø Thaàn Khí (x. Ep 2: 11-18); Ñaàu cuûa taát caû laø Ñöùc Kitoâ (x. Ep 1: 22). Vì soáng chung trong moät thaân theå, neân moïi chi theå ñeàu töông thuoâïc. Theo thaùnh Phaoloâ, nhöõng boån phaän ñoái vôùi tha nhaân ñeàu phaùt sinh töø ñoù; ngaøi noùi: “Neáu moät boä phaän naøo ñau, thì moïi boä phaän cuøng ñau; neáu moät phaän naøo ñöôïc veû vang, thì moïi boä phaän cuõng vui chung” (1Cr 12: 26). Thaùi ñoä thaønh thaät vôùi nhau (ñieàu raên thöù taùm) laø heä quaû cuûa söï vieäc cuøng coù moät thaân phaän chung: “moãi ngöôøi trong anh em haõy noùi söï thaät vôùi ngöôøi thaân caän, vì chuùng ta laø phaàn thaân theå cuûa nhau” (Ep 4: 25), vaø vì theá, caàn phaûi soáng yù nghóa tích cöïc cuûa ñieàu raên thöù baûy: “Ai quen troän caép, ñöøng troän caép nöõa, traùi laïi, haõy chòu khoù duøng ñoâi tay cuûa mình maø laøm aên löông thieän ñeå coù gì chia seû vôùi ngöôøi tuùng thieáu” (Ep 4: 28). Moái hieäp thoâng naøy khoâng chæ laø moät thöïc kieän “xaõ hoäi,” maø coøn hôn nöõa, laø moät “thöïc taïi sieâu nhieân” phaùt sinh töø Thaân theå Ñöùc Kitoâ vaø ñöôïc bieåu thò roõ nhaát ôû trong leã Taï Ôn: “Bôûi vì chæ coù moät taám Baùnh, vaø taát caû chuùng ta chia seû cuøng moät Baùnh aáy, neân tuy nhieàu ngöôøi, chuùng ta cuõng chæ laø moät thaân theå” (1Cr 10: 17). [7] Chính vì theá, tín höõu coù theå tham döï phuïng vuï cuûa caùc Giaùo hoäi hieäp thoâng vôùi nhau vaø laõnh nhaän bí tích töø baát cöù moät linh muïc chính thöïc naøo, khoâng xeùt tôùi leã ñieån. HỢP TUYỂN THẦN HỌC

Quyeàn bính cuõng ñaët ra nhieàu vaán ñeà gai goùc maø then choát cho noã löïc ñaïi keát. Neáu nhìn Giaùo hoäi theo nhaõn quan hieäp thoâng – töùc laø nhaän moät daïng Giaùo hoäi hoïc hieäp thoâng [18] – aét laø phaûi thay ñoåi nhieàu trong caùch xöû duïng quyeàn bính; caàn phaûi: aùp duïng ñuùng möùc nguyeân taéc phaân quyeàn; ñeå caùc tín höõu tuøy khaû naêng tham döï vaøo coâng taùc haønh söû quyeàn bính; thieát laäp nhöõng cô caáu laøm sao ñeå Hoäi thaùnh thöïc söï trôû thaønh moïât “Giaùo hoäi roäng môû cho tham gia” (participatory Church). [19] Thöøa taùc vuï (töùc quyeàn bính) voán laø ñeå phuïc vuï: “...Ñaëc tính taäp ñoaøn phaùt xuaát töø baûn tính bí tích cuûa thöøa taùc vuï Hoäi thaùnh... Ñöôïc tuyeån choïn chung vôùi nhau [caùc toâng ñoà] cuøng ñöôïc sai ñi chung vôùi nhau vaø tình hieäp nhaát huynh ñeä cuûa hoï seõ giuùp cho moïi tín höõu ñöôïc hieäp thoâng huynh ñeä; söï hieäp thoâng naøy seõ phaûn aûnh vaø laøm chöùng cho söï hieäp thoâng cuûa Ba Ngoâi Thieân Chuùa (x. Ga 17:21-23). Vì theá, moãi giaùm muïc thi haønh thöøa taùc vuï cuûa mình trong loøng Giaùm muïc ñoaøn, hieäp thoâng vôùi Giaùm muïc Roâma, ngöôøi keá nhieäm thaùnh Pheâroâ vaø laø thuû laõnh Giaùm muïc ñoaøn. Caùc linh muïc thi haønh thöøa taùc vuï cuûa mình trong loøng Linh muïc ñoaøn giaùo phaän, döôùi söï chæ ñaïo cuûa vò giaùm muïc.” [20] Trong nhaõn quan cuûa Vaticanoâ II, caùc giaùm muïc laø moät “coäng ñoaøn.” Caùc ngaøi coù potestas collegialis: “quyeàn coäng ñoaøn” hay “ñoaøn theå” treân toaøn theå Giaùo hoäi (LG 22b), vaø thi haønh quyeàn aáy trong coâng ñoàng hoaëc hoäi ñoàng. Coäng ñoaøn tính aáy laø do yù muoán cuûa Ñöùc Kitoâ maø coù, vaø thuoäc veà baûn chaát cuûa Giaùo hoäi; vì theá, khoâng theå baõi boû ñi ñöôïc. [21] Nhö Pheâroâ vaø caùc toâng ñoà laø moät “toâng ñoà ñoaøn,” thì ngöôøi noái nghieäp Pheâroâ vaø caùc giaùm muïc noái nghieäp caùc toâng ñoà cuõng laø moät “giaùm muïc ñoaøn.” Nhieäm vuï rao giaûng Tin möøng khaép theá giôùi laø tröôùc heát, nhieäm vuï cuûa “coäng ñoaøn caùc chuû chaên” (LG 23c). Theá neân, moãi giaùm muïc coù boån phaän lo cho Giaùo hoäi toaøn theå, lo cho: “söï hieäp nhaát ñöùc tin vaø kyû luaät chung... [lo] phaùt huy moïi sinh hoaït chung trong toaøn theå Giaùo hoäi.” Ñoái vôùi thaàn hoïc ngaøy nay, giaùm muïc ñoaøn laø moät thöïc taïi hieån nhieân trong Giaùo hoäi. Baây giôø chæ coøn coù vieäc laø Giaùo luaät phaûi cuï theå hoùa thöïc taïi ñoù vaøo trong laõnh vöïc haønh chaùnh. Chính coâng ñoàng ñeà caäp ñeán nhöõng Giaùo hoäi do caùc thöôïng phuï laõnh ñaïo – vôùi leà luaät rieâng – vaø gôïi yù laø “cuõng theá, ngaøy nay, caùc hoäi ñoàng giaùm muïc coù theå goùp phaàn phong phuù baèng nhieàu theå caùch, ñeå cuï theå hoùa tinh thaàn coäng ñoaøn” [aáy] (LG 23d). Tröôùc heát, Giaùo luaät caàn phaûi aùp duïng vaø daønh roõ moät choã ñöùng thích ñaùng cho nguyeân taéc phaân nhieäm hay phaân quyeàn (subsidiarity principle): nhöõng gì caáp döôùi coù theå vaø ñöôïc quyeàn laøm, thì caáp treân khoâng neân can thieäp vaøo. Hôn caû theá kyû nay, Giaùo hoäi ñaõ töøng laáy nguyeân taéc naøy laøm taâm ñieåm cuûa hoïc thuyeát veà xaõ hoäi, vaø yeâu caàu caùc chính quyeàn ñem thöïc haønh vaøo trong xaõ hoäi daân söï; theá thì baây giôø giaùo quyeàn cuõng caàn phaûi laäp luaät maø aùp duïng nguyeân taéc aáy vaøo coâng taùc noäi trò Giaùo hoäi. Ñöùc Pioâ XI nhaän ñònh: “Laø ñieàu baát coâng vieäc trao cho moät caáp xaõ hoäi lôùn hôn hoaëc cao hôn caùi maø nhöõng caáp nhoû hôn hoaëc thaäp hôn coù theå laøm ñöôïc; ñoù laø tai hoïa laøm cho traät töï ñuùng ñaén trong xaõ hoäi ra loän xoän, vì muïc ñích cuûa chính quyeàn khi can thieäp, laø ñeå boå trôï cho sinh hoaït cuûa nhöõng thaønh phaàn xaõ hoäi, chöù khoâng ñeå gaây phaù hoaïi.” [22] Sau ñoù, Ñöùc Pioâ XII ñaõ döïa theo nguyeân taéc naøy maø keát aùn nhöõng cheá ñoä ñoäc quyeàn, quan lieâu vaø kyõ trò. Nhöng, neáu aùp duøng nguyeân taéc naøy moät caùch quaù khích, thì coù theå rôi vaøo caù nhaân chuû nghóa; vì theá, neân dung hoøa nguyeân taéc aáy vôùi “nguyeân taéc lieân ñôùi,” ñeå ích lôïi rieâng vaø chung ñöôïc hoøa hôïp. Neáu hai nguyeân taéc naøy ñöôïc thi haønh trong Giaùo hoäi, trong töông quan giöõa Roâma vaø caùc giaùm muïc ñoaøn, cuøng vôùi nhöõng Giaùo hoäi ñòa phöông (cuõng nhö trong moãi ñòa phaän), aét dung maïo cuûa Hoäi thaùnh seõ thöïc söï ñoåi môùi, ñeå phaûn aùnh trung thöïc hôn göông maët cuûa chính Ñöùc Kitoâ. Trong boái caûnh aáy, thaàn hoïc ñaët vaán ñeà veà vieäc toå chöùc cô caáu cuûa Giaùo hoäi theo maãu cheá ñoä daân chuû. [23] Nhö ngaøy xöa, Giaùo hoäi ñaõ döïa theo cheá ñoä cuûa xaõ hoäi thôøi baáy giôø maø hình thaønh cô caáu toå chöùc cuûa mình, thì ngaøy nay cuõng coù theå laøm nhö vaäy. Nhöõng yeáu toá Ñöùc Kitoâ ñeå laïi cuõng vaãn coù theå toàn taïi trong moät cheá ñoä daân chuû. Lyù do saâu xa laø vì vaãn soáng trong thoâng hieäp nhôø caùc bí tích: taát caû vöøa lieân ñôùi vôùi nhau vöøa coù traùch nhieäm ñoái vôùi thaân theå Giaùo hoäi, duø moãi ngöôøi trong moät caùch khaùc nhau, tuøy nhöõng ñoaøn suûng vaø bí tích ñaõ laõnh nhaän. Ñaõ ñaønh laø Giaùo hoäi khoâng theå naøo hoaøn toaøn raäp khuoân theo nhöõng cheá ñoä cuûa xaõ hoäi ñöôïc; tuy nhieân, vaãn coù theå laáy laïi nhieàu yeáu toá toát, hoaëc coù khi coøn phaûi chaáp nhaän nöõa. Cuõng coù theå aùp duïng theo caùch loaïi suy, hoïc thuyeát cuûa thoâng ñieäp Centesimus Annus cho vieäc toå chöùc cô caáu Giaùo hoäi. Nhìn vaøo giaùo trieàu Roâma, nhieàu ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi ngoaïi Kitoâ giaùo, coù theå caûm töôûng nhö laø nhìn thaáy nhöõng hình thöùc vaø thuû tuïc cuûa nhöõng trieàu ñình vua chuùa; ñoâi khi nhöõng phuû giaùo phaän cuõng khoâng traùnh khoûi baàu khí quan caùch. Muoán coù uy theá luùc noùi, thì phaûi bieát laéng nghe; moät lôøi noùi ra maø khoâng ñöôïc ñoùn nhaän, thì voâ hieäu. Thaàn Khí hoaït ñoäng trong taát caû, vaø laém khi moät caùch heát söùc laï luøng. Vì vaäy, giaùo quyeàn phaûi bieát ñeå Thaàn Khí daãn daét mình ñi, qua nhöõng trung gian baát ngôø nhö theá. Heã ñaõ coù nhieäm vuï daïy doã, thì neân chuù yù ñeán nhöõng ngöôøi cuøng coù nhieäm vuï nhö theá trong Giaùo hoäi. Giaùo phaåm cai quaûn moät “gia ñình” tröôûng thaønh. Quyeàn bính naøo cuõng phaûi coù giôùi haïn vaø phaûi bieát ñaët mình döôùi söï kieåm soaùt cuûa luaät. Thôøi xöa, chính daân Chuùa baàu cöû laáy giaùm muïc cuûa mình, vaø neáu toû ra baát xöùng thì cuõng chính daân Chuùa trieät khöù ñi. [24] Truyeàn thoáng daïy raèng giaùm muïc laø “ñaïi dieän” cuûa Ñöùc Kitoâ vaø cuûa Giaùo hoäi: [25] ñaïi dieän cuûa Ñöùc Kitoâ laø nhôø bí tích truyeàn chöùc thaùnh; ñaïi dieän cuûa coäng ñoaøn laø do luaät; maø ngaøy nay, caùc ñaïi dieän thöôøng laø chæ ñònh qua caùc cuoäc baàu cöû. Vaäy, Giaùo hoäi cuõng coù theå duøng phöông thöùc aáy moät phaàn naøo, maø thöïc hieän giaùo lyù veà “quyeàn bình ñaúng trong Daân Chuùa” vaø thöïc traïng hieäp thoâng trong traùch nhieäm cuûa taát caû ñoái vôùi taát caû. GÍAO HOÄI ÑÒA PHÖÔNG Giaùo hoäi hoïc hieäp thoâng neâu baät yù nghóa cuûa Giaùo hoäi ñòa phöông. [26] Vaticanoâ II quaû ñaõ coù coâng phuïc hoài höôùng suy tö aáy, duø ngoân ngöõ coâng ñoàng duøng vaãn coøn maäp môø, khoâng bao giôø ñònh nghóa cho roõ “Giaùo hoäi ñòa phöông” laø gì: khi thì noùi veà “caùc Giaùo hoäi rieâng bieät hay caùc leã cheá” (OE 2); khi thì cho hieåu danh xöng aáy ñoàng nghóa vôùi giaùo phaän (CD 6), töùc laø moät phaàn cuûa daân Thieân Chuùa thuoäc quyeàn chæ ñaïo cuûa moät giaùm muïc (LG 23); hoaëc khaúng ñònh laø “Hoäi thaùnh Ñöùc Kitoâ thöïc söï hieän dieän trong moïi ñoaøn theå tín huõu ñòa phöông hôïp phaùp... maø trong Taân Öôùc ñöôïc goïi laø Giaùo hoäi” (LG 26a). [27] Nhöng ñoàng thôøi cuõng goïi moät coäng ñoaøn do moät linh muïc höôùng daãn laø “Giaùo hoäi Thieân Chuùa” (LG 28d). Neáu boä Giaùo luaät ñaõ duøng töø ngöõ “Giaùo hoäi rieâng bieät” thay vì “Giaùo hoäi ñòa phöông,” thì coù theå laø vì “Giaùo hoäi rieâng bieät” ñöôïc quan nieäm nhö moät nhoùm cuûa Daân Thieân Chuùa (LG 23, CD 11; Giaùo luaät ñ 369, 370, 371), töùc nhö laø moät ñôn vò toøng nhaân hôn laø toøng thoå, nhöng thöôøng thì Giaùo hoäi aáy coù moät laõnh thoå xaùc dònh (ñ. 372). Ngaøy nay, töø ngöõ “Giaùo hoäi ñòa phöông” mang yù nghóa chæ veà hoaëc laø moät giaùo phaän hoaëc laø Giaùo hoäi soáng trong moät moâi tröôøng vaên hoùa, ngoân ngöõ, ñòa lyù, v.v... naøo ñoù. Caáu thaønh töø nhöõng yeáu toá thaàn linh, nhöng ñoàng thôøi cuõng mang baûn chaát nhaân loaïi, taát Giaùo hoäi phaûi chòu nhöõng ñieàu kieän cuûa khoâng vaø thôøi gian, töùc laø phaûi: hieän dieän taïi moät nôi; sinh hoaït trong moät thôøi, caàn ñeán nhöõng cô quan höõu hình, nhö laø caùc bí tích. Vaø vì theá, heät nhö moïi ñoaøn theå xaõ hoäi loaøi ngöôøi, Giaùo hoäi cuõng soáng trong thôøi gian, phaùt trieån, bieán ñoåi, v.v. giöõa doøng lòch söû. Hôn nöõa, nhö moät cô quan soáng ñoäng, Giaùo hoäi coù khaû naêng “ñòa phöông hoùa” chính mình moät caùch tích cöïc vaø yù thöùc, nghóa laø ñoàng hoùa caùc giaù trò cuûa ñòa phöông mình sinh soáng vaø hoaït ñoäng: ñoù chính laø coâng taùc hoäi nhaäp vaên hoùa. Thaät ra, Giaùo hoäi ñòa phöông cuõng ñöôïc caáu thaønh baèng chính nhöõng yeáu toá laøm nhö Hoäi thaùnh phoå quaùt: ôn cuûa Chuùa Cha goïi, lôøi cuûa Ñöùc Kitoâ trieäu taäp, ôn Thaùnh Thaàn ñoaøn tuï hieäp thoâng trong tình yeâu, ñöùc tin duy nhaát vaøo Ñöùc Kitoâ vaø Phuùc aâm cuûa Ngaøi, caùc bí tích, leà luaät tình yeâu, truyeàn thoáng veà thöøa taùc vuï, nhöõng giaù trò ñaëc thuø kitoâ giaùo. Giaùo hoäi taïi moät ñòa phöông cuõng laø hieän thaân cuûa maàu nhieäm Ñöùc Kitoâ, laø bí tích cöùu roãi, vaø cuõng mang troïn
baûn chaát coâng giaùo vì laø hieän thaân cuûa Hoâïi thaùnh phoå quaùt duy nhaát, vaø ñöôïc trao phoù cho taát caû nhöõng phöông tieän thaùnh hoùa cuûa Chuùa Kitoâ, vôùi khaû naêng tieáp tuïc söù meänh cuûa caùc toâng ñoà. Theá neân, Giaùo hoäi ñòa phöông cuõng laø Giaùo hoäi toâng truyeàn. Chaúng theá maø Vaticanoâ II löu yù laø: “Giaùo hoäi Ñöùc Kitoâ thöïc söï hieän dieän trong moïi ñoaøn theå tín höõu ñòa phöông hôïp phaùp vaø hôïp nhaát vôùi caùc chuû chaên cuûa mình, maø Taân Öôùc goïi laø ‘Giaùo hoäi’” (LG 26a). Cuï theå maø noùi, giaùm muïc laø hieän thaân cuûa toâng truyeàn tính aáy. Giaùm muïc laø “ñaàu” cuûa Giaùo hoäi mình vaø, moät caùch naøo ñoù, coøn laø nguoàn soáng cho coäng ñoaøn: “Giaùm muïc phaûi ñöôïc xem nhö thöôïng teá cuûa ñoaøn chieân; coù theå noùi raèng söï soáng trong Chuùa Kitoâ cuûa caùc tín höõu ngaøi phaùt xuaát töø ngaøi vaø moät caùch naøo ñoù, tuøy thuoäc vaøo ngaøi” (SC 41a). Lyù do laø vì giaùm muïc laø ñaïi dieän cuûa Ñöùc Kitoâ; vaø vì theá, truyeàn thoáng goïi ngaøi laø vicarius Christi. [28] Nhôø giaùm muïc, coäng ñoàng ñòa phöông ñöôïc vinh döï “keá nhieäm” Giaùo hoäi cuûa caùc toâng ñoà, nhö thaùnh Ireâneâoâ ñaõ nhaän ñònh. [29] Giaùm muïc vaø Giaùo hoäi ñòa phöông lieân keát vôùi nhau maät thieát ñeán ñoä tuy hai maø chæ laø moät: Inhaxioâ Antioâkia khoâng ngöøng khuyeân raèng ñöøng laøm moät ñieàu gì neáu khoâng phaûi laø vôùi giaùm muïc. Vaø Cyprianoâ thì thöôøng duøng coâng thöùc: “ngöôi phaûi bieát raèng giaùm muïc ôû trong Giaùo hoäi vaø Giaùo hoäi ôû trong giaùm muïc.” [30] Caû hai keát lieàn vôùi nhau töïa vôï vaø choàng vaäy, nhö coâng ñoàng Niceâa noùi trong ñieàu khoaûn 15; ñeán noãi coâng ñoàng Aleâxanñria (naêm 339) ñaõ so saùnh vieäc moät giaùm muïc töï yù boû giaùo phaän mình ñeå qua moät giaùo phaän khaùc, vôùi toäi ngoaïi tình; [31] ñoù cuõng laø yù nghóa cuûa chieác nhaãn giaùm muïc. Giaùo hoäi ñòa phöông xuaát hieän roõ, höõu hình vaø cuï theå, khi giaùm muïc cöû haønh Thaùnh leã vôùi daân mình taïi nhaø thôø chính toøa (SC 41). Giaùm muïc cö xöû theo tö theá laø ñaàu, töùc vöøa nhö laø nguoàn soáng vöøa nhö laø hieän thaân cuûa uy quyeàn. Inhaxioâ Antioâkia nhaän thöùc raèng giaùm muïc laø vò “thay maët Chuùa Cha,” vaø cuøng vôùi taäp theå caùc linh muïc, ngaøi “thay maët nghò vieän caùc toâng ñoà,” ñeå chuû toïa thaùnh leã hieäp thoâng. [32] Trong leã teá aáy, tö teá tính cuûa coäng ñoaøn Giaùo hoäi ñöôïc theå hieän: giaùm muïc ngoài toøa ñeå truyeàn thoâng ñöùc tin caùc toâng ñoà, ñeå cöû haønh trong thoâng hieäp vôùi Ñöùc Kitoâ, vôùi anh em mình trong haøng giaùm muïc – qua vieäc xöôùng danh caàu cho giaùm muïc Roâma vaø caùc giaùm muïc hieän dieän – vaø vôùi toaøn theå daân Chuùa – qua vieäc nhaän lôøi coäng ñoaøn cuøng thöa “amen.” Moái hieäp thoâng giöõa coäng ñoaøn vaø giaùm muïc xuaát hieän roõ qua vieäc tuyeån choïn giaùm muïc ñòa phöông. [33] Ñieån hình laø vieäc choïn giaùm muïc Roâma: “vì coù nhieäm vuï baàu cöû giaùm muïc Roâma, neân cöû tri ñoaøn giaùo hoaøng phaûi goàm nhöõng thaønh vieân thöïc söï lieân keát chaët cheõ vôùi Giaùo hoäi Roâma.” [34] Thôøi xöa, coäng ñoaøn coù vai troø tích cöïc trong theå thöùc choïn giaùm muïc. Noåi tieáng hôn caû laø caâu noùi cuûa Ñöùc Ceâlestinoâ I († 432): “Ai khoâng ñöôïc öng thuaän thì ñöøng ñaët laøm giaùm muïc.” [35] Ñöùc Leâoâ Caû cuõng phaùt bieåu töông töï nhö theá: “neân ñaët laøm ñaàu cho taát caû, ngöôøi ñöôïc giaùo daân vaø giaùo só ñoàng taâm nhaát trí ñeà nghò... ñöøng truyeàn chöùc cho ai maø hoï khoâng muoán vaø khoâng xin, keûo kinh thaønh khinh mieät hoaëc gheùt boû giaùm muïc hoï khoâng tha thieát...” [36] Sau naøy, traùch nhieäm tuyeån choïn giaùm muïc ñaõ ñöôïc trao cho giaùo só ñòa phaän hoaëc kinh só ñoaøn. Cho ñeán thôøi caùc theá kyû 13-14, toøa Roâma môùi baét ñaàu giöõ rieâng quyeàn aáy cho mình. Tuy nhieân, nhieàu nôi vaãn giöõ nhöõng leà luaät rieâng, vaø caùc vua coâng giaùo thöôøng coù quyeàn ñeà ñaït. Nhöõng lyù do cuûa vieäc toøa Roâma giöõ quyeàn chæ ñònh vaøo chöùc giaùm muïc, thì nhieàu: ñeå traùnh tranh giaønh phe phaùi trong Giaùo hoäi; ñeå baûo ñaûm theá ñoäc laäp cuûa Giaùo hoäi ñoái vôùi caùc chính quyeàn; ñeå traùnh nhöõng hình thöùc maïi thaùnh... Moät khi Roâma ñaõ laäp luaät veà ñieåm naøy thì khoù maø ñoåi ñöôïc, nhaát laø khi coi ñoù nhö laø ñieàu caàn ñeå baûo toaøn söï hieäp nhaát cuûa Hoäi thaùnh. Coù leõ Giaùo hoäi hoïc hieäp thoâng roài seõ töøng böôùc goùp phaàn ñeå ñoåi môùi leà luaät veà ñieåm naøy. 1. Giaùo Hoäi Ñòa Phöông Vaø Giaùo Hoäi Phoå Quaùt “Caùc Giaùo hoäi ñòa phöông ñöôïc thaønh laäp theo hình aûnh Giaùo hoäi phoå quaùt: chính nhôø vaø trong caùc Giaùo hoäi aáy maø Giaùo hoäi coâng giaùo duy nhaát thöïc söï hieän dieän” (LG 23a). Noùi caùch khaùc, Giaùo hoäi ñòa phöông khoâng phaûi laø moät “phaàn,” moät “tænh” cuûa Hoäi thaùnh toaøn caàu, nhöng laø chính Giaùo hoäi coâng giaùo toaøn veïn. Maët khaùc, Giaùo hoäi phoå quaùt khoâng phaûi laø moät “lieân bang” do caùc Giaùo hoäi ñòa phöông caáu thaønh. Töông quan giöõa Giaùo hoäi phoå quaùt vaø Giaùo hoäi ñòa phöông khoâng phaûi nhö töông quan giöõa “toaøn boä vaø caùc thaønh phaàn,” nhöng laø moät töông quan ñaëc thuø. Giaùo hoäi ñòa phöông thoâng döï vaøo baûn chaát cuûa Giaùo hoäi phoå quaùt caùch höõu theå: khoâng coù hai loaïi Giaùo hoäi – phoå quaùt vaø ñòa phöông – maø chæ coù moät Giaùo hoäi duy nhaát nhaäp theá taïi trong Giaùo hoäi ñòa phöông. Nhieàu nhaø thaàn hoïc cho raèng Giaùo hoäi phoå quaùt coù öu tieân höõu theå (prioritas ontologica), vaø hoaït ñoäng nhö nguyeân nhaân kieåu maãu vaø cöùu caùnh cuûa Giaùo hoäi ñòa phöông; coù taùc giaû khaùc laïi nghó raèng Giaùo hoäi phoå quaùt vaø Giaùo hoäi ñòa phöông “töông taïi” trong nhau. [37] Hoäi thaùnh phoå quaùt “hieän theå” trong Giaùo hoäi ñòa phöông, vaø ngoaøi Giaùo hoäi ñòa phöông thì khoâng coù Hoäi thaùnh. [38] Tuy nhieân, Giaùo hoäi ñòa phöông khoâng phaûi laø Hoäi thaùnh toaøn theå; vaø duy chæ Hoäi thaùnh phoå quaùt môùi laø Nhieäm theå Chuùa Kitoâ vaø môùi baát khaû khuyeát, cuõng nhö duy chæ Hoäi thaùnh phoå quaùt môùi goàm toaøn theå “caùc thaùnh thoâng coâng” (ôû traàn gian, ôû treân trôøi vaø trong luyeän nguïc). [39] Moät Giaùo hoäi coù theå coù nhöõng ñaëc neùt hoaëc bieät suûng maø caùc Giaùo hoäi khaùc khoâng coù; ñoù laø chöa xeùt ñeán nhöõng thôøi ñaïi khaùc nhau trong tieán trình lòch söû. Duy chæ Giaùo hoäi phoå quaùt môùi bao goàm toaøn boä tieán trình thôøi gian töø luùc Chuùa giaùng sinh cho tôùi hoài Ngaøi quang laâm. 2. Coâng Giaùo Tính Giaùo hoäi ñòa phöông laø coâng giaùo, bôûi coù theá môùi thöïc laø Giaùo hoäi. Coâng giaùo tính hieän theå qua hai maët: ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi: Ñoái Noäi.— Laø coâng giaùo vì soáng tinh thaàn hieäp thoâng, Giaùo hoäi ñoùn nhaän vaø ñoàng hoùa nhöõng giaù trò ñòa phöông. Cuï theå maø noùi, ñoù chính laø coâng cuoäc hoäi nhaäp vaên hoùa. [40] Vaticanoâ II ñònh nghóa “vaên hoùa” nhö laø “taát caû nhöõng gì con ngöôøi duøng ñeå trau doài vaø phaùt trieån caùc naêng khieáu ña dieän cuûa taâm hoàn vaø theå xaùc mình” (GS 53), töùc laø goàm coù nhöõng yeáu toá trí thöùc vaø lao ñoäng, nhuõng taäp tuïc vaø ñònh cheá. Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ phaøn naøn raèng theá kyû naøy ñang soáng qua moät taán bi kòch naõo nuøng, ñoù chính laø thaûm traïng phaân ly giöõa Phuùc aâm vaø vaên hoùa; vì theá ngaøi ñaõ maïnh meõ coå vuõ coâng cuoäc hoäi nhaäp vaên hoùa. [41] Coù nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau, vaø ñang khoâng ngöøng bieán hoùa; nhöõng yeáu toá baûn xöù haøi hoøa keát hôïp vôùi nhöõng yeáu toá ngoaïi nhaäp, ñeå hoã taùc vaøo nhau vaø boå tuùc cho nhau, thì coù theå laøm cho caû hai phía neân phong phuù hôn; tuy nhieân, neáu khoâng kheùo thì cuõng coù theå laøm cho moät soá giaù trò bò hö hoûng ñi. Theá naøo roài caùc neàn vaên hoùa cuõng phaûi ñi ñeán choã chaáp nhaän loái soáng coäng sinh vôùi nhau. Vì vaäy, caàn phaûi bieát nhaän ñònh aûnh höôûng hay dôõ cuûa caùc neàn vaên hoùa; bôûi, noùi cho cuøng, chaúng coù moät neàn vaên hoùa naøo laø möôøi möôi hoaøn haûo caû. Caùc Giaùo hoäi phaûi laáy aùnh saùng Phuùc aâm maø thanh loïc chính neàn vaên hoùa cuûa mình (x. EN 18). Chuùa muoán coù moân ñoà xuaát thaân töø moïi neàn vaên hoùa (x. Mt 28: 19). Töï baûn tính, ñöùc tin khoâng theå khoâng mang moät maøu saéc vaên hoùa, boûi cuoäc soáng ñaïo chæ trôû thaønh hieän thöïc trong moät moâi tröôøng vaên hoùa cuï theå. Voán laø ngöôøi “ñòa phöông,” taát tín höõu seõ ñaùp öùng lôøi Thieân Chuùa môøi goïi vôùi phaïm truø, ngoân ngöõ, phong tuïc... mình ñaõ haáp thuï töø moâi tröôøng sinh tröôûng. Vaán ñeà laø moãi tín höõu, moãi Giaùo hoäi, ñeàu laõnh nhaän ñöùc tin qua trung gian cuûa moät hay caùc Giaùo hoäi khaùc. Ñieàu ñoù muoán noùi raèng cuøng vôùi Phuùc aâm, luùc naøo cuõng thu nhaän keùm theo nhieàu yeáu toá cuûa caùc neàn vaên hoùa khaùc. Muoán coù moät Tin möøng “thuaàn tuùy” hoaëc moät Giaùo hoäi mang tính chaát vaø nhöõng ñaëc neùt