Title Aralin 1_combined.pdf ✅

••• COPYRIGHT NOTICE This work shall solely be used for academic purposes and shall not serve any personal gain or commercial advantage. Further, distribution and/or reproduction in any form or means is not allowed without the permission from the author or publisher.
{ I I, ' J ' A,a/in ! PAJOKIIIAKA NG BAYAN P "it• ng taal na kamalayan sa pagkabayan ang nagbunsod ng aggt _,.a,jbaka laban sa estadong kolonyal. roatagalang P"""" . kala ayan ng tatlong uri ng bayan sa loob at labas ng Uunawazn ang g model h"h" "k sL~remang kolonyal, no nagpatingkad sa ilang o ng pag ' unags1 . A,a/in 8 PAGTINDIG NG HARING BAYAN SA lliMAGSIKAN IniJunsad ang unang pambansang rebolusyon laban sa kolonyalismo at naitatag ang Unang Republika _sa panahong nagpunla ng pambansang proaJayan at hangariil para sa lcalayaan. Bibigyang~ nsin ang yag-aaral sa ginampanang papel ng lahat ng nakiisa sa mithiin ng K.atipunan sa pakikibaka laban so estadong kolonyal hanggang so maagang bahagi ng panahong Amerikano. A,alin 9 PAGPM'ATUWY NG DIWA NG BAYAN Sa kabila ng lambong ng imperyalistang pananakop, sinustena at patuloy na iginiit ng diwa ng bayan ang kalayaan at kagalingan ng mamamayan. Susuriin ang dekalogo so mga pahayag ng piling pinuno ng bayan so panahon ng impe,yalistang pananakap. " Ara/in 10 HAMON AT 'TUNGUIIlN NG BAYAN Sa ibayo ng Rebolusyon sa EDSA na nagpatampok sa atin sa buong daigdig, patuloy ang pagharap -n'g bayan sa hamon ng kinabukasan at tunguhin ng kasaysayan. Tatalakayin ang /agay ng bayan sa kasalukuyan at pagsig/a ng malalaking ki/usang bayan: xvii • • • • Ara/in 1 PAGSIBOL NG LAHING PILIPINO AT KAPALIGIRAN Ang Pilipinas ay isang kapuluan, matatagpuan sa isang sonang tropikal at monsoon, d~ n ng bagyo, na nagbunsod ng isang kabihasnang maritimo. Ito rin ay matatagpuan sa tinaguriang ";ingsing ng apoy" at "sinturon ng /indq/ . .. Ang pagkabuo ng mga bundok. /ambak, katubigan, pulo o pagiging kapuluan o arldpelago n~ Pilipinas ay produkto ng mga prosesong heolohilca/ tu/ad ng paggalaw ng mga platong telctoniko (tectonic'lr-p/ates) mu/a sa panahon ng Cretaceous (65 mi/yong taon B.K.) hanggang sa panahong Pleistocene (2 milyong taon B.K.). · Sa kabuuan ng daigdig, ang unang paglilcha ng tao sa sarili ay mu/a 500,000 B.K. hanggang 13,000 B.K. (Panahong Paleolitiko) at mu/a 13,000 B.K. hanggang 500 B.K. (Panahong Neolitiko). Nang nakakabit pa ang Pilipinas sa kontinenteng Asya, ipinapalagay na naglakbay papunta rito ang mga rhinoceros at e/epante at ang homo erectus at homo s11piens na nabuhay sa dalawang pook: sa Hilagang Tsina (Beijing) at Timog- Silangang Asya (Java). Sa paglubog ng mga tulay-lupa, naging posible ang paglikas ng tao na may wilwng tinaguriang Austronesyano, patungong P~ipiko sa pamamagitan ng
Pagsibol ng Lahing Pilipino at Kapaligiran bangka (tungong Taiwan 4,500 B.K.; Hilagang Luzon 3,000 B.K. at East Timar 2,500 B.K.). Nagkaro~n ng~ kakanyahan ang katutubong kabihasnang nakabatay sa Neolitika at agrikultura._mula sa pagtatagpo ng lahing Austronesyano at Australoid sa gitna at timog Pilipinas bago kumalat sa Indonesia, Malaysia, Oceania at Madtigascar noong 2,500 B.K. Tradisyong maritimo na may teknolohiya sa sasakyan at paglalayag sa dagat gamit ang katig at l~ag ang n~/inang ng mga pangkat Austronesyan sa kanilang pag- angkop sa Pilipinas. A. Pagbuo ng Arkipelago Kapuluan sa kalagayang tropikal ang pangkalahatang katangiang heopisikal at ekolohikal ng Pilipinas na pinaghuhugan ng kabihasnang Pilipino. Tinatayang nabuo ang kasalukuyang kapuluan noong panabong heolohikal ng Pleistocene, 2 milyong taon B.K. Nauna rito, kakaiba ang anyo ng kalupaang ito, may mga bahaging nakalubog o nakalitaw o nakaugnay sa ibang kalupaan ng Asya. Dahil sa paggalaw at pag- uumpugan ng mga continental plate ( mala-kontinenteng bloke ng bato na pinagpapatungan ng lupa),' gumalaw ang kalupaan ng daigdig sa iba't ibang direksyon na paitaas o pailalim. Ang kapuluan ng Pilipinas, na nasa gilid ng Philippine Sea plate, ay bunga ng mga paggalaw na ito. Sa pag- . uumpugan ng Eurasian plate, na kinalalagyan ng kalupaang Asyano, at ng Philippine Sea plate, na bumabangga naman sa Pacific plate at Indian- Australian plate, naganap ang mga pagtulak-pahalang o paitaas na lumikha ng kasalukuyang mataas at mababang lugar, mga pulo at dagat sa Pilipinas. Halimbawa nito ang pagtulak papaitaas ng Sierra Madre range .at Zomba/es range, sa paggalaw pasilangan at papaitaas ng Philippine Sea plate habang naiipit ito sa paggalaw ng Eurasian plate at ng Pacific plate. , Nagsimula ang kapuluan ng Pilipinas sa tinaguriang protb- Philippine na arko ng mga pulo, na nabuo sa panahong heolohikal ng Cretaceous (100-65 milyong taon B.K.), taglay ang kalupaan ng Bicol, 2 Pagsibol ng Lahing Pilipino at Kapa/igiran Leyte at Silangang Mindanao .(Sundan ang Talahanayan I). Konsentrado ito sa sonang equatorial sa pagitan ng Philippine Sea'plate at ng Eurasian plate at nagsilbing mga unang islang bumuo nt: kapuluan . . Talahanayan 1: Ang Kronolohlya ng Pagkabuo DJ_ Lupalng Pilipino. Taong Panabong Kaganapan Sakon Heoloblkal Hulipg Ang islang-arko ng Biko!, l.q1e, at Silangimg 65 milyong Mindanao ay nabtio matapos na Jwnubog ang taon BK Cretaceous . Philippine Sea P.late sa ilalim ng Jndian,.A11s1ra/ian Plate. Sila aog mga unang elemento ng arkipelago no Pilioinas. Muta sa equator, kasaboy ng paglplos ng Pacific Plate, aog isla-arkcing nabanggil ay 'naanod' 53-37 panmgo sa pahilagimg,lautlurang dircksyon. Sa panahoog ito, nahati aog Pilipinas sa titlong milyong magkakahiwalay na islang-arko: ang Arlcnng Luzon taon Bago Eocene (Sierra Madn: at Samar), ang Arkoog llalmahera , Ngayon (babagi na ngayon ng bansang Indonesia) kung "\ • i saan n.ikadugtong ang Silaogan at SeDUal 'l[ Kordilycra ng Mindanao, at aog ~ong Sangihc, kung saan matatagpuan ang Tangway ng Zamboan .. at an• Talamms n• Kudarat. 37-23 Paglawak n11, Dagat Timog TsiDa dulot ng pagbulca milyong Gltn1111g ng pinakamababang bahagi o sahig ng dagat sa taon Bago Oligocene pagitan og Eurasian P/are at Microcontinental Neavon Block. 23-6 Maagang Paglawak ng sea floor !Ill matatagpuan sa Dagat milyong Miocene Sulu. taon Bago Gitnang Bwnangga ang Microcontinental Block ng Palawan Ngayon Miocene sa orihinaJ na islang arko ng PilipiDM. Nagdulot ito no naublrnroon Oil bulkanismo sa Arkonll: Sulu. Tumigil ang bulkanismo Arkong Sulu., ngimit 6 milyong patu!oy pa rin aog paglcilos ng Pacific at Philippine taon Bago Huling Plates. Bumangga ang bilagimg bahagi ng Manila Ngayon Miocene Trench sa Taiwan. na nagdulot ng paglitaw ng mga mababang bahagi (kapatagan) ng Luzon mula sa kara,....., .. ·n. Umabot ang Manila Trench hanggaog Kanlurang 6-2 hanggang Mmdanao. Naputol i!'> '1 naging !iegros at Cotabato 1renche, nang dumikil na ang bloke ng milyong simulang t,!iDdoro-Patawan at ang Taogway og Zamboonga taon Bago Pleistocene ~ -onhinal na oslang-arko ng Pilipinas. Sa panahong Ngayou 110 nal!-"lDlula na nng lumubog aog silangimg bahagi ~g bansa sa crya ng Philippine Trench. ho na ang sunula ng pagkakabuo ng lupaing PilipiDas : =g kasaluku)Ug lokasyno, polma, hogis, Noong panahong ~eoiohikal ng Eocene (55-35 miiyong taon BK.), gumalaw ang Eurasian plate patungong timog0 silangan at gumalaw narnan ang Pacific plate patungong hilagang-kanluran. Sa yugtong ito, ang proto- Philippine na arko ng mga pulo ay gumaiaw palayo sa sonang equatorial 1 Ra)'O)!'lldo S. Punongba)1lll, "Genesis of the Philippines" sa Atlas of the Philippines (Quezon City: Envuonmenlal C.,nterofthe Philippines FOUDdation, 1998), pp.23-40. 3